Поўная назва (для бібліяграфій)

Агапкіна Т. А. Пералогі: найменне і замовы ў беларускай і ўкраінскай традыцыйнай культуры / Т. А. Агапкіна, Т. В. Валодзіна // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні: зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2023. – Вып. 10. – С. 48–77.

Title (EN)

Agapkina T., Valodzina T. Peralogi: Names and Charms in Ukrainian and Belarusian Traditional Culture, Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni, 2023, iss. 10, pp. 48–77.

Информация об авторе

Агапкина Татьяна Алексеевна – доктор филологических наук, ведущий научный сотрудник, Институт славяноведения РАН, 119991, Москва, Ленинский пр., 32а, Москва, Россия. E-mail: agapi‑t@yandex.ru
Володина Татьяна Васильевна – доктoр филологических наук. Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы, Национальная академия наук Беларуси (ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, Минск, Республика Беларусь). E-mail: tanja_volodina@tut.by

About the author

Tatyana A. Agapkina – Dr. Hab, Leading Research Fellow, Institute of Slavic Studies
of the Russian Academy of Sciences, 32 a, Le-
ninsky Ave., 119991, Moscow, Russia. E-mail: agapi‑t@yandex.ru
Tatsiana V. Valodzina – Dr. Hab. The Center for Belarusian Culture, Language and Literature researches of the National Academy of Sciences of Belarus (1 Surganov St., Bldg 2, Minsk 220072, Belarus). E-mail: tanja_volodina@tut.by
Для спасылак: Агапкіна Т. А. Пералогі: найменне і замовы ў беларускай і ўкраінскай традыцыйнай культуры / Т. А. Агапкіна, Т. В. Валодзіна // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні: зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2023. – Вып. 10. – С. 48–77.
To cite: Agapkina T., Valodzina T. Peralogi: Names and Charms in Ukrainian and Belarusian Traditional Culture, Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni, 2023, iss. 10, pp. 48–77.
Таццяна Агапкіна, Таццяна Валодзіна. Пералогі: найменне і замовы...

Ключавыя словы

беларускі і ўкраінскі фальклор, замовы, легенды і казкі, народная ветэрынарыя.

Ключевые слова

белорусский и украинский фольклор, заговоры, легенды и сказки, народная ветеринария.

Keywords

Belarusian and Ukrainian folklore, charms, legends and tales, folk veterinary medicine.

Гады публікацыі

Звязаныя лакацыі

Аннотация

В центре внимания – пералогі как один из элементов народной медицинской номенклатуры белорусов и украинцев и соответствующая функциональная группа заговоров. Основные симптомы болезни под названием «перелоги» (боль органов брюшной полости, судороги, падение и перекатывание) обусловили этиологические конструкции и ее наименования. Существование наряду с лексемой пералогi также и краткой формы логі указывает на обширное гнездо обозначений болезней с приставкой пере-(пера-), которая акцентирует избыточность и перенасыщенность. В заговорах от перелогов разрабатываются как универсальные, межфункциональные мотивы, так и специфические для этой группы заговоров. На фоне мотивов последовательного удаления недуга из частей тела животного или обратного счета, характерных для скотоводческих заговоров, в этой группе выделяется оригинальный сюжет,
в котором фигурируют три путника и их находки, среди которых и пералогi. Смысл этого сюжета в том, что пералогi регулярно получает один и тот же персонаж из этих троих, а именно черт. В статье исследуются возможные фольклорные истоки этого мотива, а также обстоятельства появления в нем фигуры черта, что крайне нетипично для восточнославянских ле-
чебных заговоров. Вероятно, основную роль в этом сыграли сказки об одураченном черте
и особенно ATU/СУС 1030 «Дележ урожая», а также легенды о путешествующих сакральных персонажах – Боге, апостолах Петре и Павле.

Summary

The article focuses on peralogi as one of the elements of the folk medical nomenclature of Belarusians and Ukrainians and the corresponding functional group of charms. The main symptoms of this disease (abdominal pain, convulsions, falling and rolling) caused etiological constructions and its names. The existence, along with peralogi, also of a short form logi indicates an extensive word family of disease designations with the prefix pere- (pera-), which emphasizes redundancy and oversaturation. Both universal, cross-functional motives and specific ones for this cattle disease are developed in the charms against peralogi. Against the background of the motives for the sequential removal of the disease
from the body parts of cattle or reverse counting, characteristic of pastoral charms, a specific plot stands out in this group of charms, in which three travelers and their finds, among which there are peralogi, appear. The meaning of this plot is that peralogi are regularly received by the same character, namely the devil. The article explores the possible folklore origins of this motif, as well as the circumstances
of the appearance of the figure of the devil in it, which is extremely atypical for East Slavic healing charms. Probably, the main role in this was played by fairy tales about the duped devil and especially ATU/SUS 1030 “The Division of the Harvest”, as well as legends about traveling sacred characters – God and the Apostles Peter and Paul.

Памер праглядальніка дакумента можна мяняць, пацягнуўшы за правы ніжні яго кут
Калі праглядальнік пусты, паспрабуйце перазагрузіць старонку ці перайдзіце па спасылцы ў полі "Дзе пачытаць".
Памер праглядальніка дакумента можна мяняць, пацягнуўшы за правы ніжні яго кут
Калі праглядальнік пусты, паспрабуйце перазагрузіць старонку ці перайдзіце па спасылцы ў полі "Дзе пачытаць".

Спіс літаратуры

Аляхновіч 1977 – Аляхновіч, М. М. З лексікі в. Валішча Пінскага р-на / М. М. Аляхновіч // Народная лексіка / рэд. А. А. Крывіцкі, Ю. Ф. Мацкевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1997. –
С. 100–103.
Аркушин 2000 – Аркушин, Г. Л. Словник захiднополiських говiрок / Г. Л. Аркушин. –Луцьк : Ред.-вид. вiдд. «Вежа» Волин. держ. ун-ту iм. Лeci Українки, 2000. – Т. 1, 2.
Барташэвіч 1992 – Замовы / уклад., сiстэмат. тэкстаў, камент. Г. А. Барташэвiч. – Мiнск : Навука i тэхнiка, 1992. – 600 с.
Березович 2021 – Березович, Е. Л. Лексика, обозначающая поясницу и поясничную боль
в русских говорах : утин и чемер / Е. Л. Березович, М. О. Леонтьева // Научный диалог. – 2021. – № 12. – С. 50–70. – DOI: 10.24224/2227–1295–2021–12–50–70
Винник 2003 – Словник фразеологiзмiв української мови / вiдпод. ред. В. О. Винник. – Київ : Наук. думка, 2003. – 788 с.
Виноградов Г. 1907 – Виноградов, Г. Заговоры, обереги, спасительные молитвы и проч. / Г. Виноградов // Живая старина. – СПб., 1907. – Год XVI. – Вып. I. – Отд. II. – С. 63–64.

Вяргеенка 2009 – «На моры-акіяне, на востраве Буяне...»: (лекавыя замовы Гомельшчыны): фальклорна-этнаграфічны зб. / С. Вяргеенка. – Гомель : ГДУ, 2009. – 215 c.
Вяргеенка 2013 – «Гаючае слова роднай зямлі» (беларускія лекавыя замовы). Фальклорна-этнаграфічны зборнік / аўт. уступ. арт., аўт.-уклад. С. А. Вяргеенка. – Гомель : Барк, 2013. – 340 с.
Гладкий 1999 – Гладкий, М. Скотарськi замовляння полiщукiв / М. Гладкий // Полiсся України: матерiали iсторико-етнографiчного дослiдження. – Львiв : Ін-т народознавства
НАН України, 1999. – Вип. 2 : Овруччина. – С. 273–292.
Гринченко 1896 – Гринченко, Б. Д. Этнографические материалы, собранные в Черниговской и соседних с ней губерниях / Б. Д. Гринченко. – Чернигов : Тип. губерн. земства, 1896. – Т. 2. – 436 с.
Гринченко 1901 – Гринченко, Б. Д. Из уст народа. Малорусские рассказы, сказки и пр. /
Б. Д. Гринченко. – Чернигов : Земская тип., 1901. – 488 с.
Даль 1907 – Даль, В. И. Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / В. И. Даль. – М. : Рус. яз., 1989 – 1991. – Т. 1–4.
Дилакторский 2006 – Словарь областного вологодского наречия. По рукописи П. А. Дилакторского 1902 г. / Ин-т лингв. исслед. РАН; изд. подгот. А. Н. Левичкин, С. А. Мызников. –СПб. : Наука, 2006. – ХV. – 677 с.
Доўнар-Запольскі 2017 – Довнар-Запольский М. Чародейство в Северо-Западном крае в XVII–XVIII вв. // Доўнар-Запольскі М. Выбранае / Мітрафан Доўнар-Запольскі ; [уклад., прадм. і камент. В. Лебедзевай ; навук. рэд. А. Ліс]. – Мінск : Беларус. навука, 2017. – С. 83–102.
Драгоманов 1876 – Драгоманов, М. Малорусские народные предания и рассказы / М. Драгоманов. – Киев, 1876. – XXV, 434, [2] с.
Ефименко 1874 – Ефименко, П. Сборник малороссийских заклинаний / П. Ефименко. – М. : Университет. тип., 1874. – 70 с.
Жывое 1978 – Жывое слова / рэд.: Ю. Ф. Мацкевiч, I. Я. Яшкiн. – Мiнск : Навука i тэхнiка, 1978. – 288 с.
Замовы 2009 – Замовы / уклад. У. А. Васілевіч, Л. М. Салавей; уступ. арт.: Л. М. Салавей. – Мінск : Беларусь, 2009. – 519 с.
Иванов 1885 – Иванов, И. Знахарство, шептанье и заговоры (в Старобельском и Купянском уездах Харьковской губернии) / И. Иванов // Киевская старина. – 1885. – Т. 13. – С. 730–744.
Комаров 1890 – Комаров, М. Нова збирка народних малоруських прыказок, прысливъив, помовок, загадок и замовлянь / М. Комаров. – Одесса : Фесенко, 1890. – 125 с.
Коткова 1991 – Коткова, Н. С. Лечебник последней трети XVII в. / Н. С. Коткова // Источники по истории русского языка XI–XVII вв. / отв. ред. В. Г. Демьянов, Н. И. Тарабасова. –
М., 1991. – С. 173–195.
Кримський 2009 – Кримський, А. Ю. Звенигородщина. Шевченкова батьківщина з погляду етнографічного та діалектологічного: Відтворення з авторського макету 1930 р. / авт. передмови А. Ю. Чабан / А. Ю. Кримський. – Черкаси : Вертикаль, видавець ПП С. Г. Кандич, 2009. – XVI, 434 с.
Лахтин 1911 – Лахтин, М. Ю. Старинные памятники медицинской письменности / М. Ю. Лахтин. – М. : Печатня А. И. Снегиревой, 1911. – 176 с.
Лексіка Палесся 1971 – Лексіка Палесся ў прасторы і часе. – Мінск : Навука і тэхніка, 1971. – 213 с.
Магія 1995 – Магія слова чароўнага / уклад. І. Крук (навук. рэд.), З. В. Крук, Г. Р. Кутырова [і інш.]. – Мінск : ІПК адукацыі, 1995. – 295 с.
Малинка 1902 – Малинка, А. Сборник материалов по малорусскому фольклору / А. Малинка. – Чернигов : Тип. губерн. земства, 1902. – 388 с.
Мансикка 1909 – Мансикка, В. Представители злого начала в русских заговорах / В. Мансикка // Живая старина. – 1909. – Вып. 4. – С. 3–30.
Матэрыялы 1975 – Матэрыялы для дыялектнага слоўніка Гомельшчыны // Беларуская мова і мовазнаўства. – Мінск, 1975. – Вып. 3.
Милорадович 1991 – Милорадович, В. Житье-бытье Лубенского крестьянина / В. Милорадович // Українцi: народнi вiрування, повiр’я, демонологiя. – Київ : Либiдь, 1991. – С. 170–341.
Народнi 1928 – Народнi повiр’я, що вiдносяться до корови // Побут. – 1928. – № 1. – С. 9–12.

НМ – Народная медыцына: рытуальна-магічная практыка / уклад., прадм. і паказ. Т. В. Валодзінай. – Мінск : Беларус. навука. – 2007. – 776 с.
Новак 2010 – Палесся спеўная душа (народная духоўная культура Хойніцкага краю): фальклорна-этнаграфічны зборнік / пад агульн. рэд. В. С. Новак. – Мінск, 2010. – 414 с.
Новицкий 1913 – Новицкий, Я. Малорусские народные заговоры, заклинания, молитвы
и рецепты, собранные в Екатеринославщине / Я. Новицкий. – Екатеринослав, 1913. – 42 с.
НОС – Новгородский областной словарь / Ин-т лингв. исслед. РАН; изд. подгот. А. Н. Левичкин и С. А. Мызников ; авт.-сост. А. В. Клевцова, А. В. Никитин, Л. Я. Петрова, В. П. Строгова ; ред. А. В. Клевцова, Л. Я. Петрова. – СПб. : Наука (Ленинград. отд-ние), 2010. – XXVII. – 1435 c.
Носович 1870 – Носович, И. И. Словарь белорусского наречия / И. И. Носович. – СПб. : Отд-ние рус. яз. и словесности Акад. наук, 1870.– [6], 756 с.
ПА – Палескі архіў Інстытута славяназнаўства РАН.
Полесские 2003 – Полесские заговоры в записях 1970–1990-х гг. / сост. Т. А. Агапкина,
Е. Е. Левкиевская, А. Л. Топорков. – М. : Индрик, 2003. – 752 с.
Проценко 1998 – Проценко, Б. Н. Духовная культура донских казаков. Заговоры, обереги, народная медицина, поверья, приметы / Б. Н. Проценко. – Ростов н/Д: Изд-во Ин-та массовых коммуникаций, 1998. – 324 c.
Романов 1891 – Романов, Е. Р. Белорусский сборник : в 9 вып. / Е. Р. Романов. – Витебск : Типо-литография Г. А. Малкина, 1891. – Вып. 5. Заговоры, апокрифы и духовные стихи. – 450 с.
Романов 1903 – Романов, Е. Из области белорусской народной медицины / Е. Р. Романов // Могилевская старина : сб. ст. «Могилевских губернских ведомостей» ; под ред. Е. Р. Романова. – Вып. 3. – 1902–1903. – С. 107–124.
СБГПЗБ – Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча. – Мінск, 1979–1986. – Т. 1–5.
Семенцова 1892 – Сборник И. А. Семенцовой, доставленной из с. Будниц Кролевецкого уезда Черниговской губ. // Сборник Харьковского историко-филологического общества. – Харьков, 1892. – Т. 4. – С. 284–290.
Сенько 1993 – Коли Христос по землi ходив / упор. І. Сенько. – Ужгород : Карпати, 1993. – 189 с.
Серышева, Филь 2014 – Серышева, Ю. В. Глаголы с вторичными префиксами пере- и недо- сквозь призму языкового сознания носителей русского языка / Ю. В. Серышева, Ю. В. Филь // Вестн. Том. гос. ун-та. – 2014. – № 386. – С. 24–35.
СРГК – Словарь русских говоров Карелии и сопредельных областей / гл. редактор А. С. Герд. – СПб. : Изд-во Санкт-Петербург. ун-та, 1999. – Вып. 4. – 688 с.
СРНГ – Словарь русских народных говоров. – Л. : Наука, 1991. – Вып. 26. – 350 с.
ССГ – Словарь смоленских говоров : в 9 вып. / отв. ред. А. И. Иванова. – Смоленск : СГПИ, 1974–2000. – 9 вып.
Старославянский словарь 1994 – Старославянский словарь (по рукописям X–XI вв.)
Ок. 10000 сл. / ред. Р. М. Цейтлин, ред. Р. Вечерка, ред. Э. Благова. – М. : Рус. яз., 1994. – 842 с.
Страхов 2005 – Полесские фольклорно-этнографические материалы в современных записях: 2. Заговоры и народная медицина. Публикация и комментарии А. Б. Страхова // Palaeoslavica XII/2. – Cambridge, 2005. – С. 163–204.
СУМ – Гринченко, Б. Д. Словарь української мови / Б. Д. Гринченко. – Київ, 1907–1909. – Т. 1–4.
Сумцов 1888 – Сумцов, Н. Очерки истории южно-русских апокрифических сказаний и песен / Н. Сумцов. – Киев : Тип. А. Давиденко, 1888. – 161 с.
СУС – Сравнительный указатель сюжетов: Восточнославянская сказка / сост. Л. Г. Бараг, И. П. Березовский, К. П. Кабашников, Н. В. Новиков. – Л. : Наука, 1979. – 440 c.
Таямніцы 1997 – Таямніцы замоўнага слова / уклад. І. Ф. Штэйнер і В. С. Новак. – Гомель : БНТІ, 1997. – 320 с.
Толстой 1995 – Толстой, Н. И. Откуда дьяволы разные? 4. Чемер / Н. И. Толстой // Язык и народная культура: Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике / сост. С. М. Толстая. – М. : Индрик, 1995. – С. 280–288.
Топорков 2005 – Топорков, А. Л. Заговоры в русской рукописной традиции XV–XIX вв. История, символика, поэтика / А. Л. Топорков. – М. : Индрик, 2005. – 480 с.

ТС – Тураўскi слоўнiк / склад. А. А. Крывiцкi, Г. А. Цыхун, I. Я. Яшкiн. – Мiнск : Навука i тэхнiка, 1982–1987. – 5 т.
Чепа 1892 – «Малорусские суеверия, коим мало кто верил, собранные 1776 года» (Рукопись А. И. Чепы) / публ. Н. В. Стороженко // Киевская старина. – 1892. – Т. 36. – С. 119–130.
Шкарбан 1999 – Шкарбан, А. Матерiали з народної медицини Житомирського Полiсся / А. Шкарбан // Полiсся України: матерiали iсторико-етнографiчного дослiдження. – Львiв, 1999. – Вип. 2 : Овруччина. – С. 211–224.
Шур 1975 – Шур, В. В. Матэрыялы да слоўніка жывёлагадоўчай лексікі Мазыршчыны / В. В. Шур // З народнага слоўніка / рэд. А. А. Крывіцкі, Ю. Ф. Мацкевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1975. – С. 167–183.
ЭСБМ – Этымалагічны слоўнік беларускай мовы / уклад. І. І. Лучыц-Федарэц [і інш.] ; рэд. Г. А. Цыхун. – Мінск : Беларус. навука, 2004. – Т. 9. Пе-пе-пе – Праснак. – 367 с.
ЭССЯ – Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд. – М., 1974. – Вып. 1.
Ястребов 1894 – Ястребов, В. Н. Материалы по этнографии Новороссийского края, собранные в Елисаветградском и Александрийском уездах Херсонской губернии / В. Н. Ястребов. – Одесса : Тип. Штабного Одес. воен. округа, 1894. – 202 с.

References

Aliachnovič 1997 – Aliachnovič, M. M. Z lieksiki v. Vališča Pinskaha r-na [From the vocabulary of Valishcha of the Pinsk district] / M. M. Aliachnovič // Narodnaja lieksika [Folk vocabulary] / eds. A. A. Kryvicki, Ju. F. Mackievič. – Minsk : Navuka i technika, 1997. – P. 100–103. [in Belarusian]
Arkushyn – Arkushyn, G. L. Slovnyk zahidnopolis’kyh govirok [Dictionary of West Polesye Dialects] / G. L. Arkushyn. – Luc’k : Vezha, 2000. – Vols. 1, 2. [in Ukrainian]
Bartashevich 1992 – Zamovy [Charms] / comp. and comment. by H. A. Bartashevich. – Minsk : Navuka i tekhnika, 1992. – 597 p. [in Belarusian]
Berezovich 2021 – Berezovich, E. L. Leksika, oboznachayushchaya poyasnitsu i poyasnichnuyu bol’ v russkikh govorakh: utin i chemer [Vocabulary for Lower Back and Lumbar Pain in Russian Dialects: ‘utin’ and ‘chemer’] / E. L. Berezovich, M. O. Leont’eva // Nauchnyi dialog [Scientific dialogue]. – 2021. – № 12. – P. 50–70. – DOI: 10.24224/2227-1295-2021-12-50-70. [in Russian]
Chepa 1892 – Malorusskie sueveriya, koim malo kto veril, sobrannye 1776 goda. Rukopis’ A. I. Chepy [Ukrainian Superstitions, which Few People Believed, Collected in 1776. The Manuscript of A. I. Chepa] / publ. by N. V. Storozhenko // Kievskaya starina. – 1892. – Vol. 36. – P. 119–130. [in Ukrainian]
Dal’ – Dal’, V. I. Tolkovyi slovar’ zhivogo velikorusskogo yazyka: v 4 t. [Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language in 4 Vols.] / V. I. Dal’. – M. : Russkii yazyk, 1989–1991. – Vol. 1–4. [in Russian]
Dilaktorsky 2006 – Slovar’ oblastnogo vologodskogo narechiya. Po rukopisi P. A. Dilaktorskogo 1902 g. [Dictionary of the Vologda Regional Dialect. According to P. A. Dilaktorsky’s Manuscript]. – SPb. : Nauka, 2006. – 677 p. [in Russian]
Doŭnar-Zapoĺski 2017 – Doŭnar-Zapoĺski, M. Čarodiejstvo v Sieviero-Zapadnom kraje v XVII XVIII vviu [Witchcraft in the North-Western Region in the XVII XVIII century] / M. Doŭnar-Zapoĺski // Doŭnar-Zapoĺski M. Vybranaje [Selected]; of science ed. A. Lis. – Minsk : Bielarus. navuka, 2017. – P. 83–102. [in Russian]
Dragomanov 1876 – Dragomanov, M. Malorusskie narodnye predaniya i rasskazy [Ukrainian Folk Legends and Stories] / M. Dragomanov. – Kiev : Tip. M. P. Fritsa, 1876. – 436 p. [in Ukrainian]
Efimenko 1874 – Efimenko, P. Sbornik malorossiiskikh zaklinanii [Collection of the Ukrainian Charms] / P. Efimenko. – M. : Universitet. tip., 1874. – 70 p. [in Ukrainian]
ESBM – Etymalahičny sloŭnik bielaruskaj movy [Etymological Dictionary of the Belarusian Language]. – Cyhun, G. A. (ed.). – Minsk : Navuka і tjehnika, 1978. – Vol. 1. [in Belarusian]
ESSYA – Etimologicheskii slovar’ slavianskikh iazykov. Praslavianskii leksicheskii fond [Etymological dictionary of Slavic languages. The Proto-Slavic lexical fund], ed. by O. N. Trubachev. – M. : Nauka Publ., 1974. – Vol. 1. [in Russian]

Gladkyj 1999 – Gladkyj, M. Skotars'ki zamovljannja polishhukiv [Cattle-breeding Charms of Poleshuks] / M. Gladkyj // Polissja Ukrai'ny: materialy istoryko-etnografichnogo doslidzhennja [Polesye of Ukraine: Materials of Historical and Ethnographic Research]. – Vol. 2 : Ovruchchyna [Ovruch Region]. – L’viv : Institute of Folk Studies of the National Academy of Sciences of Ukraine, 1999. – Р. 273–292 [in Ukrainian]
Grinchenko 1896 – Grinchenko, B. D. Etnograficheskie materialy, sobrannye v Chernigovskoi i sosednikh s nei guberniyakh [Ethnographic Materials Collected in Chernigov and Neighboring Provinces] / B. D. Grinchenko. – Chernigov : Tip. gubern. zemstva, 1896. – Vol. 2. – 436 p. [in Ukrainian]
Grinchenko 1901 – Grinchenko, B. D. Iz ust naroda. Malorusskie rasskazy, skazki i pr. [From the Mouth of the People. Ukrainian Short Stories, Fairy Tales, etc.] / B. D. Grinchenko. – Chernigov : Zemskaya tip., 1901. – 488 p. [in Ukrainian]
Ivanov 1885 – Ivanov, I. Znakharstvo, sheptan‘e i zagovory (v Starobel’skom i Kupyanskom uezdakh Khar’kovskoi gubernii) [Witchcraft, Whispering and Charms (in Starobilsk and Kupyansk Uezd of Kharkiv Province)] / I. Ivanov // Kievskaya starina. – 1885. – Vol. 13. – P. 730–744 [in Ukrainian]
Komarov 1890 – Komarov, M. Nova zbyrka narodnyh malorus’kyh prykazok, pryslyvyyv, pomovok, zagadok y zamovljan’ [New Collection of Folk Ukrainian Sayings, Proverbs, Riddles and Charms] / M. Komarov. – Odessa : Fesenko, 1890. – 125 p. [in Ukrainian]
Kotkova 1991 – Kotkova, N. S. Lechebnik poslednei treti XVII v. [Doctor Book of the Last Third of the 17th Century] / N. S. Kotkova // Istochniki po istorii russkogo yazyka XI–XVII vv. [Sources on the History of the Russian Language of the 11th ‒ 17th Centuries] / ed. by V. G. Dem’yanov, N. I. Tarabasova. – M. : Nauka, 1991. – P. 173–195 [in Russian]
Kryms’kyj 1909 – Kryms’kyj, A. Ju. Zvenygorodshhyna. Shevchenkova bat’kivshhyna z pogljadu etnografichnogo ta dialektologichnogo: Vidtvorennja z avtors’kogo maketu 1930 r. [Zvenigorod Region. Shevchenko’s Homeland from the Ethnographic and Dialectological Point of View: Reproduction from the Author’s Layout of 1930]; translated by A. Ju. Chaban / A. Ju. Kryms’kyj. – Cherkasy : Vertykal’, 2009. [in Ukrainian]
Lakhtin 1911 – Lakhtin, M. Yu. Starinnye pamyatniki meditsinskoi pis’mennosti [Old Medical Written Documents] / M. Yu. Lakhtin. – M. : Pechatnya A. I. Snegirevoi, 1911. – 176 p. [in Russian]
Lieksika Paliessia 1971 – Lieksika Paliessia ŭ prastory i časie [Vocabulary of Polesya in space and time]. – Minsk : Navuka i technika, 1971. – 213 p. [in Belarusian]
Mahija 1995 – Mahija slova čaroŭnaha [The magic of the word] / uklad. I. I. Kruk (navuk. red.), Z. V. Kruk, H. R. Kutyrova [i inš.]. – Minsk : IPK adukacyi, 1995. – 295 p. [in Belarusian]
Malinka 1902 – Malinka, A. Sbornik materialov po malorusskomu fol’kloru [Collection of Folk Ukrainian Materials] / A. Malinka. – Chernigov : Tip. gubern. zemstva, 1902. – 388 p. [in Ukrainian]
Mansikka 1909 – Mansikka, V. Predstaviteli zlogo nachala v russkikh zagovorakh [Representatives of the Evil Inclination in Russian Incantations] / V. Mansikka // Zhivaia starina. – Vol. 4. – 1909. – P. 3–30. [in Russian]
Materyjaly 1975 – Materyjaly dlia dyjaliektnaha sloŭnika Homieĺščyny [Materials for a dialect dictionary of Homeĺ region] // Bielaruskaja mova i movaznaŭstva [Belarusian language and linguistics]. – Minsk, 1975. – Is. 3 [in Belarusian]
Miloradovich 1991 – Miloradovich, V. Zhit’e-byt’e Lubenskogo krest’yanina [The Life of the Lubensky Peasant] / V. Miloradovich // Ukrain’ci: narodni viruvannja, povir’ja, demonologija [Ukrainians: Folk Beliefs, Superstitions, Demonology]. – Kyi’v : Lybid’, 1991. – P. 170–341 [in Ukrainian]
Narodni povir’ja 1928 – Narodni povir’ja, shho vidnosjat’sja do korovy [Folk Beliefs Related
to a Cow] // Pobut [Household]. – 1928. – № 1. – P. 9–12 [in Ukrainian]
NM – Narodnaja miedycyna: rytuaĺna-mahičnaja praktyka [Folk Medicine: Ritual and Magical Practice] / comp., preface and index by T. V. Valodzina. – Minsk : Bielarus. navuka. – 2007. – 776 p. [in Belarusian]
NOS – Novgorodskii oblastnoi slovar’ [Novgorod Region Dictionary] / prepared by A. N. Levichkin and S. A. Myznikov; auth.-compl.: A. V. Klevtsova, A. V. Nikitin, L. Ya. Petrova, V. P. Strogova; ed. by A. V. Klevtsova, L. Ya. Petrova. – SPb. : Nauka, 2010. – 1435 p. [in Russian]

Nosovich 1870 – Nosovich I. I. Slovar’ belorusskogo narechiya [Dictionary of the Belarusian dialect] / I. I. Nosovich. – SPb. : Otd-niye rus. yaz. i slovesnosti Akad. nauk, 1870. – [6], 756 p. [in Belarusian]
Novak 2010 – Paliessia spieŭnaja dusha (narodnaja duchoŭnaja kuĺtura Chojnickaha kraju): faĺklorna-etnahrafičny zbornik [Polesie singing soul (folk spiritual culture of the Khoiniki region): folklore and ethnographic collection] / ed. by V. Novak. – Minsk : Vydav. centr BDU, 2010. – 414 p. [in Belarusian]
Novitskii 2013 – Novitskii, Ya. Malorusskie narodnye zagovory, zaklinaniya, molitvy i retsepty, sobrannye v Ekaterinoslavshchine [Ukrainian Folk Charms, Spells, Prayers and Recipes Collected in Ekaterinoslav Region] / Ya. Novitskii. – Ekaterinoslav, 1913. [in Ukrainian]
PA – Palieski archiŭ Instytuta slavianaznaŭstva RAN [Polesye Archive of the Institute of Slavic Studies of the Russian Academy of Sciences].
Polesskie zagovory 2003 – Polesskie zagovory v zapisyakh 1970–1990–kh gg. [Polesye Charms
in Records of 1970–1990-ies] / comp. by T. A. Agapkina, E. E. Levkievskaya, A. L. Toporkov. – M. : Indrik, 2003. – 752 p. [in Belarusian, Russian, Ukrainian]
Protsenko 2010 – Protsenko, B. N. (Zagovory, oberegi, pover’ia, primety: dukhovnaia kul’tura donskikh kazakov [Spells, charms, beliefs, signs: the spiritual culture of the Don Cossacks] / B. N. Protsenko. – Rostov-on-Don : Feniks, 2010. – 324 p. [in Russian].
Romanov 1891 – Romanov, E. R. Belorusskii sbornik [Belarusian collection] / E. Romanov. – Vitebsk : Tipo-lit. G. A. Malkina Publ., 1891. – Vol. 5. – 450 p. [in Belarusian]
Romanov 1903 – Romanov, E. Iz oblasti belorusskoy narodnoy meditsiny [From the field of Belarusian folk medicine] / E. Romanov // Mogilevskaya starina : sb. st. “Mogilevskikh gubernskikh vedomostey” [Mogilev antiquity. Sat. articles of “Mogilev provincial sheets”] / еd. by Ye. R. Romanova. – 1902–1903. – Iss. 3. – P. 107–124. [in Belarusian]
SBHPZB – Sloŭnik bielaruskich havorak paŭnočna-zachodniaj Bielarusi i jaje pahraničča [Dictionary of Belarusian dialects of North-Western Belarus and its Borderlands]. – Minsk : Akad. Navuk Bela- ruskaj SSR, 1979–1986. – 5 vols. [in Belarusian]
Sementsovo 1892 – Sbornik I. A. Sementsovoi, dostavlennyi iz s. Budnits Krolevetskogo uezda Chernigovskoi gub. [I. A. Sementsova’s Collection Delivered from Budnits Village, Krolevetsky Uezd, Chernihiv Province] // Sbornik Khar’kovskogo istoriko-filologicheskogo obshchestva [Collection
of the Kharkiv Historical and Philological Society]. – Khar’kov : Tip. K. Schasni, 1892. – Vol. 4. –
P. 284–290. [in Russian]
Sen’ko 1993 – Koly Hrystos po zemli hodyv [When Christ Walked on Earth] / comp. by I. Sen’ko. – Uzhgorod : Karpaty, 1993. – 189 p. [in Ukrainian]
Serysheva, Fil’ 2014 – Serysheva, Yu. Glagoly s vtorichnymi prefiksami pere- i nedo- skvoz’ prizmu yazykovogo soznaniya nositelei russkogo yazyka [Verbs with Secondary Prefixes pere- and nedo- in the Linguistic Consciousness of Russian Speakers] / Yu. Serysheva, V., Fil’ // Vestn. Tom. gos. Un-ta. – 2014. – № 386. – P. 24–35. [in Russian]
Shkarban 1999 – Shkarban, A. Materialy z narodnoi’ medycyny Zhytomyrs’kogo Polissja [Materials on Folk Medicine of Zhytomyr Polesye] / A. Shkarban // Polissja Ukrai’ny: materialy istoryko- etnografichnogo doslidzhennja. [Polesye of Ukraine: Materials of Historical and Ethnographic Research]. – Vol. 2 : Ovruchchyna [Ovruch Region] – L’viv : Institute of Folk Studies of the National Academy of Sciences of Ukraine, 1999. – Р. 273–292. [in Ukrainian]
Shteiner, Novak 1997 – Shteiner, І., Novak, V. Tajamnіcy zamounaga slova [Secrets of the incantations] / І. Shteiner, V. Novak. – Homieĺ : Belarus. Agenctva navuk.-tehn. і dzelavoj іnfarmacy, 1997. – 320 p. [in Belarusian]
SRGK – Slovar' russkikh govorov Karelii i sopredel'nykh oblastei [Dictionary of Russian dialects of Karelia and neighboring regions] : in 6 vols. / ed. by A. S. Gerd. – SPb. : SPbGU Publ., 1994–2005. – 6 vols. [in Russian]
SRNG – Slovar’ russkikh narodnykh govorov [Dictionary of Russian folk dialects] : in ... vols. / ed. by F. P. Filin, F. P. Sorokoletov, S. A. Myznikov. – L. : Nauka Publ., 1965– ... – ... vols. [in Russian]

SSG – Slovar’ smolenskikh govorov: [Dictionary of Smolensk Dialects] : in 9 issues. / ed. by A. I. Ivanova. – Smolensk : SGPI, 1974–2000. – 9 iss. [in Russian]
Staroslavianskii slovar’ 1999 – Staroslavianskii slovar’ (po rukopisiam X–XI vv.) [Old Slavonic language dictionary (by manuscripts of 10th – 11th centuries], ed. by R. M. Tseitlin, R. Vecherki & E. Blagova. – M. : Rus. iazyk Publ., 1999. – 842 p. [in Russian]
Strakhov 2005 – Polesskie fol’klorno-etnograficheskie materialy v sovremennykh zapisyakh: 2. Zagovory i narodnaya meditsina. Publikatsiya i kommentarii A. B. Strakhova [Polesye Folk and Ethnographic Materials in Modern Records: 2. Charms and Traditional Medicine. Publication and comments by A. B. Strakhov] // Palaeoslavica XII/2. – Cambridge, 2005. – P. 163–204 [in Russian]
SUM – Grynchenko B. D. Slovar’ ukrai’ns’koi’ movy [Dictionary of the Ukrainian Language] : in 4 vols. – Kyi’v, 1909. – 4 vols. [in Ukrainian]
Sumtsov 1888 – Sumtsov, N. Ocherki istorii yuzhnorusskikh apokrificheskikh skazanii i pesen [Essays on the History of South Russian Apocryphal Tales and Songs] / N. Sumtsov. – Kiev : Tip. A. Davidenko, 1888. – 161 p. [in Russian]
Šur 1975 – Šur, V. V. Materyjaly da sloŭnika žyviolahadoŭčaj lieksiki Mazyrščyny [Materials for the dictionary of livestock vocabulary of the Mazyr region] / V. V. Šur // Z narodnaha sloŭnika [From the folk dictionary] ; eds. A. A. Kryvicki, Ju. F. Mackievič. – Minsk : Navuka i technika, 1975. – P. 167–183. [in Belarusian]
SUS – Sravnitel’nyi ukazatel’ siuzhetov: Vostochnoslavianskaia skazka [Comparative Index of Plots: East Slavic Fairytale] / Comps. L. G. Barag, I. P. Berezovskii, K. P. Kabashnikov, N. V. Novikov. –L. : Nauka Publ., 1979. – 440 p. [in Russian]
Tolstoy 1995 – Tolstoy, N. I. “Otkuda d’yavoly raznyye? Chemer” [“From where devils are different? Chemer”] // Iazyk i narodnaia kul’tura: Ocherki po slavianskoi mifologii i etnolingvistike [Language and folk culture: Essays on Slavic mythology and ethnolinguistics] / comp. S. M. Tolstaya. – M. : Indrik, 1995. – P. 280–288. [in Russian]
Toporkov 2005 – Toporkov, A. L. Zagovory v russkoi rukopisnoi traditsii XV–XIX vv. Istoriya, simvolika, poetika [Charms in the Russian Manuscript Tradition of the 15th – 19th Centuries. History, Symbolism, Poetics] / A. L. Toporkov. – M. : Indrik, 2005. – 480 p. [in Russian]
TS – Turaŭski sloŭnik [Turavsky glossary] : in 5 vols / ed. A. A. Kryvicki, G. A. Cyhun, I. Ja. Jashkin. – Minsk, 1982–1987. – 5 vols. [in Belarusian]
Viarhiejenka 2009 – Viarhiejenka, S. “Na mory-akijanie, na vostravie Bujanie...”: (liekavyja zamovy Homieĺščyny): faĺklorna-etnahrafičny zbornik [«On the sea-ocean, on the island of Buyan...» (medicinal orders of Gomel region): folklore and ethnographic collection] / S. Viarhiejenka. – Homieĺ : HDU imia F. Skaryny, 2009. – 215 p. [in Belarusian]
Viarhiejenka 2013 – Viarhiejenka, S. Hajučaje slova rodnaj ziamli” (bielaruskija liekavyja zamovy). Faĺklona-etnahrafičny zbornik [Healing words of the native land (Belarusian medicinal incantations) / S. Viarhiejenka. – Homieĺ : Bark, 2013. – 340 p. [in Belarusian]
Vinogradov 1909 – Vinogradov N. Zagovory, oberegi, spasitel’nye molitvy i proch (po starinnym rukopisiam i sovremennym zapisiam) [Charms, oberegs, saving prayers, and so on (from old manuscripts and modern records)]: in 3 vol. / N. Vinogradov. – SPb. : Tip. M-va putei soobshcheniia, 1907–1909. [in Russian]
Vynnyk 2003 – Slovnyk frazeolohizmiv ukrayins’koyi movy [Dictionary of phraseology of the Ukrainian language]/ ed. V. O. Vynnyk. – Kyyiv : Nauk. dumka, 2003. – 788 p. [in Ukrainian]
Yastrebov 1894 – Yastrebov, V. N. Materialy po etnografii Novorossiiskogo kraya, sobrannye v Elisavetgradskom i Aleksandriiskom uezdakh Khersonskoi gubernii [Materials on the Ethnography of the Novorossiysk Territory Collected in the Elisavetgrad District and Alexandriysky District of the Kherson Province] / V. N. Yastrebov. – Odessa : Tip. Shtabnogo Odes. voen. okruga, 1894. – 202 p. [in Ukrainian]
Zamovy 2009 – Zamovy [Charms] / U. A. Vasіlevіch, L. M. Salavei (comp.). – Minsk : Belarus’, 2009. – 519 p. [in Belarusian]
Žyvoje slova 1978 – Žyvoje slova [Living word] / ed.: Ju. F. Mackievič, I. Ja. Jaškin. – Minsk : Navuka i technika, 1978. – 288 p. [in Belarusian]

Гэта кэшаваныя старонка. Апошняя сінхранізацыя з базай - 31.03.2024 08:19:08

Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.

Відэакурсы па этнаграфіі

Самы час вучыцца анлайн! Нашы відэакурсы размешчаны на адукацыйнай платформе Stepik.org і акрамя відэа утрымліваюць праверачныя тэсты для самакантролю.

Запісацца

Выкладчык: Уладзімір Лобач

Аб’ём: 70 урокаў, 14 гадзін відэа, 127 тэставых пытанняў

Курс прапануе паглыбленае азнаямленне з этнічнай гісторыяй і этнакультурнай спецыфікай Беларусі. Прадстаўлены лекцыі па раздзелах і тэмах вучэбнай праграмы "Этнаграфія Беларусі", якая выкладаецца аўтарам у Полацкім дзяржаўным універсітэце.

Запісацца

Выкладчык: Зміцер Скварчэўскі

Аб’ём: 13 урокаў, 2 гадзіны відэа, 100 тэставых пытанняў

Сярод разнастайных аспектаў беларускай міфалогіі, прадметам курсу абраны персанажны код: боствы, духі, дэманічныя істоты, героі і т.п.