Поўная назва (для бібліяграфій)

Бутаў, І. «Мокрыя» і «плачлівыя» камянi на тэрыторыі Беларусі і Латвіі / І. Бутаў // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2023. – Вып. 10. – С. 193–208.

Title (EN)

Butov Ilya. «Wet» and «crying» stones on the territory of Belarus and Latvia, Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni, 2023, iss. 10, pp. 193–208.

Аўтар(ы)

Информация об авторе

Бутов Илья Станиславович – кандидат сельскохозяйственных наук, старший научный сотрудник. Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы, Национальная академия наук Беларуси (ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, Минск, Республика Беларусь). E-mail: illiabutov@gmail.com

About the author

Ilya S. Butov – Cand. Sci. (Agr.), senior
research fellow. The Center for Belarusian Culture, Language and Literature researches, National Academy of Sciences of Belarus (1 Surganov Str., Bldg 2, Minsk 220072, Belarus).
E-mail: illiabutov@gmail.com

Ключавыя словы

сакральныя камяні, сакральная геаграфія, народная метэаралогія, магія надвор’я, вернакулярны ландшафт, электронныя архівы

Ключевые слова

сакральные камни, сакральная география, народная метеорология, погодная магия, вернакулярный ландшафт, электронные архивы

Keywords

sacred stones, sacred geography, folk meteorology, weather magic, vernacular landscape, electronic archives.

Гады публікацыі

Звязаныя лакацыі

Аннотация

Выявление новых категорий сакральных камней и связанных с ними ритуальных и календарно-обрядовых практик представляет для фольклористов несомненный интерес. Такие сведения могут помочь полнее реконструировать представления о семиотической организации пространства, а также понять место этих объектов в народной метеорологии
и вернакулярном ландшафте. В статье рассмотрена малочисленная пока категория сакральных камней, которую объединяет периодическое появление воды на их поверхности. Если для восточной части Латвии больше характерны нарративы про «потеющие», «водяные» или «плачущие» камни, которые предвещали приближение влажной погоды или тумана, то для Беларуси и, вероятно, Литвы, которые затрагивает южная и юго-восточная граница этого ареала, – про «мокрые» или «слезливые», вода на которых появляется как ответ на несправедливость конкретных людей, или, реже, на климатические аномалии. Один такой объект на территории Беларуси оказался встроен в ритуалы, связанные с противодействием засухе, и реагировал
на длительные изменения погоды выделением на своей поверхности капель жидкости (д. Горка Дятловского р-на Гродненской обл.). С еще одним камнем, который попал в литературу как «мокрый», оказались связаны легенды о цыганах и Цыганском (Чертовом) болоте.

Summary

The identification of new categories of sacred stones and related ritual and calendar-ritual practices is of undoubted interest to folklorists. Such information can help to reconstruct more fully the ideas about the semiotic organization of space, as well as to understand the place of these objects in folk meteorology and vernacular landscape. The article considers the so-far small category of sacred stones, which is united by the periodic appearance of water on their surface. If the eastern part of Latvia
is more characterized by narratives about «sweating», «water» or «crying» stones, which foreshadowed the approach of wet weather or fog, then for Belarus and, probably, Lithuania, which affect the southern and southeastern borders of this area, – about «wet» or «tearful», water on which appears as a response to the injustice of specific people, or, less often, to climatic anomalies. One such object on the territory of Belarus turned out to be embedded in rituals related to countering drought, and reacted to prolonged weather changes by releasing liquid droplets on its surface (Horka village of Dziatlava district, Hrodna region). Legends about Gypsies and the Gypsy (Devil’s) swamp turned out to be connected with another stone that got into literature as «wet stone».

Памер праглядальніка дакумента можна мяняць, пацягнуўшы за правы ніжні яго кут
Калі праглядальнік пусты, паспрабуйце перазагрузіць старонку ці перайдзіце па спасылцы ў полі "Дзе пачытаць".

Спіс літаратуры

Агеева 2019 – Агеева, Р. А. Камень и горы в народной культуре / Р. А. Агеева. – М. : Маска, 2019. – 316 с.
Боганева 2009 – Боганева, А. М. Народная проза / А. М. Боганева // Традыцыйная мастацкая культура беларусаў. – Мiнск : Выш. шк., 2009. – Кн. 2. – Т. 4 : Брэсцкае Палессе. – 863 с.
Бутов, Гайдучик 2020 – Бутов, И. С. Белорусские «погодные камни» / И. С. Бутов, В. Н. Гайдучик // Живая старина. – 2020. – № 1. – С. 58–60.
Виноградов, Громов 2006 – Виноградов, В. В. Представления о камнях-валунах в традиционной культуре русских / В. В. Виноградов, Д. В. Громов // Этнографическое обозрение. – 2006. – № 6. – С. 125–143.
Володина 2015 – Володина Т. В. Люди и камни: метаморфозы и коммуникация (белорусская традиция) / Т. В. Володина // Живой камень: от природы к культуре / отв. ред. и сост.
Л. О. Зайонц. – М. : Ин-т мировой культуры МГУ, 2015. – С. 133–145.
Гіруць 2006 – Гіруць, С. Мокры камень з Цыганскага балота / С. Гіруць // Пастаўскі край [Паставы]. – 2006. – № 103–104. – С. 3.
Иванова-Бучацкая 2006 – Иванова-Бучацкая, Ю. В. Plattes Land: символы Северной Германии: (славяно-германский этнокультурный синтез в междуречье Эльбы и Одера) / Ю. В. Иванова-Бучатская. – СПб. : Наука, 2006. – 226 с.
Календарь 2006 – Календарь русской славы и памяти / [А. А. Пецко, сост., тексты, коммент.]. – М. : Слава!, 2006 (Псков: Псковская обл. тип.). – 395 с.
КГВБ 2022 – Культавыя i гiстарычныя валуны Беларусi / А. К. Карабанаў [i iнш.]; Нац. акад. навук Беларусi, Iнстытут прыродакарыстання. – Мінск : Беларус. навука, 2022. – 403 с.
Лобач 2013 – Лобач, У. А. Міф. Прастора. Чалавек: традыцыйны культурны ландшафт беларусаў у семіятычнай перспектыве / У. А. Лобач. – Мінск : Тэхналогія, 2013. – 510 с.
Ляўкоў 1992 – Ляўкоў, Э. А. Маўклівыя сведкі мінуўшчыны / Э. А. Ляўкоў. – Мiнск : Навука
і тэхніка, 1992. – 215 с.
МРЛРС 1996 – Мифологические рассказы и легенды Русского Севера / сост. и автор коммент. О. А. Черепанова. – СПб. : Изд-во С.-Петерб. ун-та, 1996. – 212 с.
Скварчэўскі 2022 – Скварчэўскі, Д. Традыцыя шанавання святога валуна Волас: гістарычныя сведчанні і сучасныя практыкі / Д. Скварчэўскі // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні: зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2022. – Вып. 9. – С. 105–124.
Тарасенко 2000 – Тарасенко, П. Камни древнего культа Литвы // Краеведческая мысль. I / сост. И. Д. Маланин. – М. : Вторая типография ФУ Медбиоэкстрем, 2000. – 20 с.
ФФМ ВНЛБФ БГУ. Ф. 2. Оп. 7. Тэч. 32 «Пра мокры камень з Цыганскага балота». – 1 арк.
Швед 2014 – Швед І. А. Камень у магічных практыках беларусаў і палякаў / I. А. Швед // Droga ku wzajemności. Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe. W-wo Uniwersytetu w Białymstoku. – Białystok, 2014. – T. XIV. – S. 337–348.
ЭПУ (№ 234, № 270).
Dundulienė 1979 – Dundulienė, P. Lietuvių liaudies oro spėjimai / P. Dundulienė, V. Ščemeliovas // Lietuvos TSR aukštųjų moklų mokslo darbai: Istorija. 1979. – XIX (1). – P. 116–130.
LFKDA. CRFL. № 174 – LFKDA. Collection of Riga French Lyceum. Ierakstu № 174. – Access mode: http://garamantas.lv/en/file/1607883 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021.

LFKDA. JAJFV. № 9748 – LFKDA. Jāņa Alberta Jansona folkloras vākums. Ierakstu № 9748. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/1129057/1640-Janis-Alberts-Jansons-13-0065 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021.
LFKDA. JZFV. № 205–206 – LFKDA. Jāņa Zellīša folkloras vākums. Ierakstu № 205–206. –
Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/809227/1067-Janis-Zellitis-01-0031 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021.
LFKDA. MNPMV. № 2223 – Madonas novada pētīšanas muzeja vākums. Ierakstu № 2223. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/1009186/1838-Madonas-muzejs-05-0010 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021.
LFKDA. JKFV. № 2183 – LFKDA. Jāņa Kučera folkloras vākums. Ierakstu № 2183. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/454577/1742-Janis-Kucers-4–0177 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021.
LFKDA. RPV. № 54 – LFKDA. Rencēnu pamatskolas vākums. Ierakstu № 54. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/901023/0116-Rencenu-pamatskola-10-0122 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021.
LFKDA. 15ZEL. № 14867 – LFKDA. 15. zinātniskā ekspedīcija Liepājā. Ierakstu № 14867. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/840886/1955-Liepajas-ekspedicija-29-0056 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.2021.
LFKDA. BMPV. № 1487 – LFKDA. Bauņu Mīlītes pamatskolas vākums. Ierakstu № 1487. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/449552/0001-Baunu-Milites-pamatskola-3-0133 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.21.
LFKDA. JPV. № 158 – LFKDA. Jaunpiebalgas pamatskolas vākums. Ierakstu № 158. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/1005033/0067-Jaunpiebalgas-pamatskola-01-0038 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.21.
LFKDA. VPPV. № 5100 – LFKDA. Vecauces pagasta pamatskolas vākums. Ierakstu № 5100. –
Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/797475/1084-Vecauces-pamatskola-04–0068 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.21.
LFKDA. CSCRLS. № 67973–67974 – LFKDA. Collection of the Scienctific Committee of the Riga Latvian Society. Ierakstu № 67973-67974. – Access mode: http://garamantas.lv/by/file/506886. –
Datums piekļuves: 26.11.21.
LFKDA. LFKE1942. № 3564 – LFKDA. LFK ekspedīcija 1942. Gadā. Ierakstu № 3564. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/818964/1731-LFK-ekspedicija-02-0131. – Datums piekļuves: 30.11.21.
LFKDA. LUFFFM. № 80653 – LFKDA. Latvijas Universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultātes materiāli. Ierakstu № 80653. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/990839/1600-LU-242-0032. – Datums piekļuves: 30.11.21.
Šmits 1940 – Šmits, P. Latviešu tautas ticējumi / P. Šmits. – Riga : Latviešu folkloras kratuves
ar kultūras fonda pabalstu, 1940. – Lpp. 40–41.


References

Ageyeva 2019 – Ageyeva, R. A. Kamen’ i gory v narodnoy kul’ture [Stone and mountains in folk culture] / R. A. Ageyeva. – M. : Maska, 2019. – 316 p. [in Russian].
Boganeva 2009 – Boganeva, A. M. Narodnaya proza [Folk prose] / A. M. Boganeva // Tradytsyynaya mastatskaya kul’tura belarusaŭ [Traditional artistic culture of Belarusians]. – Minsk : Vysh. shk., 2009. – Book. 2. – Vol. 4 : Brestskaye Palesse. – 863 p. [in Belarusian].
Butov, Gayduchik 2020 – Butov, I. S. Belorusskiye «pogodnyye kamni» [Belarusian «weather stones»] / I. S. Butov, V. N. Gayduchik // Zhivaya starina [Living antiquity]. – 2020. – № 1. – P. 58–60. [in Russian].
Vinogradov, Gromov 2006 – Vinogradov, V. V. Predstavleniya o kamnyakh-valunakh v traditsionnoy kul’ture russkikh [Representations of boulder stones in the traditional culture of Russians] / V. V. Vinogradov, D. V. Gromov // Etnograficheskoye obozreniye [Ethnographic review]. – 2006. – № 6. –
P. 125–143. [in Russian].

Volodina 2015 – Volodina, T. V. Lyudi i kamni: metamorfozy i kommunikatsiya (belorusskaya traditsiya) [People and stones: metamorphoses and communication (Belarusian tradition)] / T. V. Vo-
lodina // Zhivoy kamen’: ot prirody k kul’ture [Living stone: from nature to culture] / otv. red. i sost.
L. O. Zayonts. – M. : In-t mirovoy kul’tury MGU, 2015. – P. 133–145 [in Russian].
Giruts’ 2006 – Giruts’, S. Mokry kamen’ z Tsyganskaga balota [Wet stone from the Gypsy swamp] / S. Giruts’ // Pastaŭski kraj (Pastavy) [Edge of Pastavy (Pastavy)]. – 2006. – № 103–104. – P. 3. [in Belarusian].
Ivanova-Buchatskaya 2006 – Ivanova-Buchatskaya, Yu. V. Plattes Land: simvoly Severnoy Germanii: (slavyano-germanskiy etnokul’turnyy sintez v mezhdurech’ye El’by i Odera) [Plattes Land: symbols of Northern Germany: (Slavic-Germanic ethno-cultural synthesis in the interfluve of the Elbe and Oder)] / Yu. V. Ivanova-Buchatskaya. – SPb. : Nauka, 2006. – 226 p. [in Russian].
Kalendar’ 2006 – Kalendar’ russkoy slavy i pamyati [Russian calendar of glory and memory] /
[A. A. Petsko, comp., teksts, comment.]. – M. : Slava!, 2006 (Pskov: Pskovskaya obl. tip.). – 395 p. [in Russian].
KGVB 2022 – Kul’tavyya i gistarychnyya valuny Belarusi [Cult and historical boulders of Belarus] / A. K. Karabanaŭ [and others]; NASB, Institute for Nature Management. – Minsk : Belarus. navuka, 2022. – 403 p. [in Belarusian].
Lobach 2013 – Lobach, U. A. Mif. Prastora. Chalavek: tradytsyyny kul’turny landshaft belarusaŭ u semiyatychnay perspektyve [Myth. Space. Man: the traditional cultural landscape of Belarusians
in a semiotic perspective] / U. A. Lobach. – Minsk : Tekhnalogiya, 2013. – 510 p. [in Belarusian].
Lyaŭkoŭ 1992 – Lyaŭkoŭ, E. A. Maŭklivyya svedki minuŭshchyny [Silent witnesses of the past] / E. A. Lyaŭkoŭ. – Minsk : Navuka i tekhnika, 1992. – 215 p. [in Belarusian].
MRLRS 1996 – Mifologicheskiye rasskazy i legendy Russkogo Severa [Mythological stories
and legends of the Russian North] / comp. and comment. O. A. Cherepanova. – SPb. : Izd-vo S.-Peterburg. un-ta, 1996. – 212 p. [in Russian].
Skvarcheŭski 2022 – Skvarcheŭski, D. Tradytsyya shanavannya svyatoga valuna Volas: gistarychnyya svedchanni i suchasnyya praktyki [The tradition of honoring the holy boulder Volas: historical evidence and modern practices] / D. Skvarcheŭski // Belaruski fal’klor: materyyaly i dasledavanni [Belarusian folklore: data and research] – Minsk : Belarus. navuka, 2022. – Vyp. 9. – P. 105–124. [in Belarusian].
Tarasenko 2000 – Tarasenko, P. Kamni drevnego kul’ta Litvy [Stones of the ancient cult of Lithuania] // Krayevedcheskaya mysl’ [Local history thought] I / sost. I. D. Malanin. – M. : Vtoraya tipografiya FU Medbioekstrem, 2000. – 20 p. [in Russian].
FFM VNLBF BGU. F. 2. Op. 7. Tech. 32 «Pra mokry kamen’ z Tsyganskaga balota» [About a wet stone from the Gypsy swamp]. – 1 ark. [in Belarusian].
Shved 2014 – Shved, I. A. Kamen’ u magichnykh praktykakh belarusaŭ i palyakaŭ [Stone in magical practices of Belarusians and Poles] / I. A. Shved // Droga ku wzajemności. Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe [The way to reciprocity. Polish-Belarusian linguistic,
literary, historical and cultural ties]. – W-wo Uniwersytetu w Białymstoku. – Białystok, 2014. –
T. XIV. – P. 337–348. [in Belarusian].
EPU (№ 234, № 270). [in Russian].
Dundulienė 1979 – Dundulienė, P. Lietuvių liaudies oro spėjimai / P. Dundulienė, V. Ščemeliovas // Lietuvos TSR aukštųjų moklų mokslo darbai: Istorija. 1979. – XIX (1). – P. 116–130. [in Lithuanian].
LFKDA. CRFL. № 174 – LFKDA. Collection of Riga French Lyceum. Ierakstu № 174. – Access mode: http://garamantas.lv/en/file/1607883 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021. [in Latvian].
LFKDA. JAJFV. № 9748 – LFKDA. Jāņa Alberta Jansona folkloras vākums. Ierakstu № 9748. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/1129057/1640-Janis-Alberts-Jansons-13-0065 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021. [in Latvian].
LFKDA. JZFV. № 205–206 – LFKDA. Jāņa Zellīša folkloras vākums. Ierakstu № 205–206. –
Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/809227/1067-Janis-Zellitis-01-0031 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021. [in Latvian].
LFKDA. MNPMV. № 2223 – Madonas novada pētīšanas muzeja vākums. Ierakstu № 2223. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/1009186/1838-Madonas-muzejs-05-0010 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021. [in Latvian].

LFKDA. JKFV. № 2183 – LFKDA. Jāņa Kučera folkloras vākums. Ierakstu № 2183. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/454577/1742-Janis-Kucers-4-0177 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 24.11.2021. [in Latvian].
LFKDA. RPV. № 54 – LFKDA. Rencēnu pamatskolas vākums. Ierakstu № 54. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/901023/0116-Rencenu-pamatskola-10-0122 [Elektroniskais resurss]. –
Datums piekļuves: 24.11.2021. [in Latvian].
LFKDA. 15ZEL. № 14867 – LFKDA. 15. zinātniskā ekspedīcija Liepājā. Ierakstu № 14867. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/840886/1955-Liepajas-ekspedicija-29-0056 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.2021. [in Latvian].
LFKDA. BMPV. № 1487 – LFKDA. Bauņu Mīlītes pamatskolas vākums. Ierakstu № 1487. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/449552/0001-Baunu-Milites-pamatskola-3-0133 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.21. [in Latvian].
LFKDA. JPV. № 158 – LFKDA. Jaunpiebalgas pamatskolas vākums. Ierakstu № 158. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/1005033/0067-Jaunpiebalgas-pamatskola-01-0038 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.21. [in Latvian].
LFKDA. VPPV. № 5100 – LFKDA. Vecauces pagasta pamatskolas vākums. Ierakstu № 5100. –
Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/797475/1084-Vecauces-pamatskola-04-0068 [Elektroniskais resurss]. – Datums piekļuves: 25.11.21. [in Latvian].
LFKDA. CSCRLS. № 67973–67974 – LFKDA. Collection of the Scienctific Committee of the Riga Latvian Society. Ierakstu № 67973–67974. – Access mode: http://garamantas.lv/by/file/506886. – Datums piekļuves: 26.11.21. [in Latvian].
LFKDA. LFKE1942. № 3564 – LFKDA. LFK ekspedīcija 1942. Gadā. Ierakstu № 3564. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/818964/1731-LFK-ekspedicija-02–0131. – Datums piekļuves: 30.11.21. [in Latvian].
LFKDA. LUFFFM. № 80653 – LFKDA. Latvijas Universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultātes materiāli. Ierakstu № 80653. – Access mode: http://garamantas.lv/lv/file/990839/1600-LU-242-0032. – Datums piekļuves: 30.11.21. [in Latvian].
Šmits 1940 – Šmits, P. Latviešu tautas ticējumi / P. Šmits. – Riga : Latviešu folkloras kratuves
ar kultūras fonda pabalstu, 1940. – P. 40–41. [in Latvian].

Гэта кэшаваныя старонка. Апошняя сінхранізацыя з базай - 31.03.2024 08:45:07

Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.

Відэакурсы па этнаграфіі

Самы час вучыцца анлайн! Нашы відэакурсы размешчаны на адукацыйнай платформе Stepik.org і акрамя відэа утрымліваюць праверачныя тэсты для самакантролю.

Запісацца

Выкладчык: Уладзімір Лобач

Аб’ём: 70 урокаў, 14 гадзін відэа, 127 тэставых пытанняў

Курс прапануе паглыбленае азнаямленне з этнічнай гісторыяй і этнакультурнай спецыфікай Беларусі. Прадстаўлены лекцыі па раздзелах і тэмах вучэбнай праграмы "Этнаграфія Беларусі", якая выкладаецца аўтарам у Полацкім дзяржаўным універсітэце.

Запісацца

Выкладчык: Зміцер Скварчэўскі

Аб’ём: 13 урокаў, 2 гадзіны відэа, 100 тэставых пытанняў

Сярод разнастайных аспектаў беларускай міфалогіі, прадметам курсу абраны персанажны код: боствы, духі, дэманічныя істоты, героі і т.п.