Поўная назва (для бібліяграфій)

Внуковіч, Ю. Характарыстычныя прыкметы беларусаў і літоўцаў у народаапісаннях ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя / Ю. Внуковіч // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2023. – Вып. 10. – С. 78–107.

Title (EN)

Vnukovich, Yury. Characteristic features of Belarusians and Lithuanians in ethnographic descriptions of the 19th – early 20th century, Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni, 2023, iss. 10, pp. 78–107.

Информация об авторе

Внукович Юрий Иосифович – кандидат исторических наук, старший научный сотрудник. Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы, Национальная академия наук Беларуси (ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, Минск, Республика Беларусь). E-mail: jurasis22@gmail.com

About the author

Yury I. Vnukovich – Ph. D. (Hist.), Senior Researcher. The Center for the Belarusian culture, language and literature researches, National Academy of Sciences of Belarus (1 Surganov Str., Bldg. 2, Minsk 220072, Belarus). E-mail:
jurasis22@gmail.com

Ключавыя словы

беларусы, літоўцы, этнічная ідэнтыфікацыя, стэрэатыпізацыя, культурныя прыкметы, этнаграфія, ХІХ стагоддзе

Ключевые слова

белорусы, литовцы, этническая идентификация, стереотипизация, культурные признаки, этнография, ХIХ век

Keywords

Belarusians, Lithuanians, ethnic identification, stereotypification, cultural features, ethnography, 19th century

Гады публікацыі

Звязаныя лакацыі

Аннотация

В статье рассматриваются культурные признаки, которые в этнографической литературе ХІХ – начала ХХ в. чаще всего приписывались белорусам и литовцам в качестве их типических/характеристических черт и особенностей. Главное внимание уделяется не правдивости и «объективности» тех или иных этнографических явлений и фактов, а их использованию в качестве символических знаков различия и различения (т. е. специфических этнических маркеров), связанных со стереотипной и, как правило, далекой от реальности репрезентацией этих народов в научном дискурсе того времени.

Описание внешности белорусов и литовцев в работах этнографов ХІХ в. сводилось главным образом к кратким характеристикам их волос, глаз и роста. При этом у разных авторов, которые описывали один и тот же народ, оно могло значительным образом варьировать. Общим специфическим атрибутом внешнего вида белорусов и литовцев (на фоне «великорусов»), на который регулярно обращали внимание описатели, были бритая борода и наличие усов. Еще одним «племенным» признаком, укоренившимся в работах этнографов ХІХ в. в качестве этнического стереотипа белорусов, был колтун. Это связано с тем, что физические проявления этничности в это время рассматривались не только в виде совокупности характерных антропологических черт, но и узнаваемых патологий местных жителей, обусловленных, как считалось, климатическими и природными условиями их проживания.

Важную этноидентифицирующую роль в прошлом играла одежда, визуально позволявшая узнавать представителя того или иного народа. Несмотря на то, что в этнографической литературе ХІХ – начала ХХ в. часто отмечалась общая схожесть костюмов белорусов и литовцев, они все-таки имели определенные узнаваемые детали и элементы, которые артикулировались как этноспецифические. Более того, именно эта подсистема материальной культуры белорусов в наибольшей степени испытала на себе принцип «описания через номинацию», когда популярная этимология, выводящая понятие «Белая Русь» от якобы белых одеяний ее жителей, привела к конструированию в этнографических работах образа костюма белорусов с акцентом на его элементах и деталях соответствующего цвета. Типично белорусскими чаще всего признавались такие легко узнаваемые головные уборы, как магерка и наметка, в то время как в народном костюме литовцев акцентировались другие элементы, что выражали их самобытность (например, религиозные атрибуты и украшения). При этом отличительность комплексов литовской и белорусской народной одежды осмысливалась также в системе оппозиции запад – восток, когда наиболее модернизированными рассматривались западные варианты народной культуры, а более архаическими, соответственно, восточные.

Общим символическим элементом культурного ландшафта Беларуси и Литвы в ХІХ в. был придорожный крест, выступавший не только визуальной «эмблемой набожности» местных жителей, но и также определенным признаком их этничности. Однако особое разнообразие и богатство художественных форм и орнаментации крестов и часовен на территории Жемайтии повлияли на формирование представления о них как специфически литовских памятниках малой архитектуры.

Summary

The article deals with cultural features that in the ethnographic literature of the 19th – early 20th century were most often attributed to Belarusians and Lithuanians as their typical/characteristic features. The main attention is paid not to the veracity and “objectivity” of certain ethnographic phenomena and facts, but to their use as symbolic signs of distinction (i. e., specific ethnic markers) associated with the stereotypical and, as a rule, far from reality representation of these peoples in scientific discourse of the time.

The description of the appearance of Belarusians and Lithuanians in the works of ethnographers of the 19th century was reduced mainly to brief characteristics of their hair, eyes and height. At the same time, for different authors who described the same people, it could vary significantly. A common specific attribute of the appearance of Belarusians and Lithuanians (against the background of the “Great Russians”), which the descriptors regularly drew attention to, was a shaved beard and the presence of a mustache. Another “tribal” feature, rooted in the works of ethnographers of the 19th century as an ethnic stereotype of Belarusians, was the koltun (plica polonica). This is due to the fact that the physical manifestations of ethnicity at that time were considered not only as a set of characteristic anthropological features, but also as recognizable pathologies of local residents, due, as it was believed, to the climatic and natural conditions of their residence.

An important ethno-identifying role in the past was played by clothing, which visually made it possible to recognize a representative of a particular people. Despite the fact that in the ethnographic literature of the 19th – early 20th centuries the general similarity of the costumes of Belarusians and Lithuanians was often noted, they still had certain recognizable details and elements that were articulated as ethno-specific. Moreover, it was this subsystem of the material culture of Belarusians that experienced the principle of “description through nomination” to the greatest extent, when popular etymology, deriving the concept of “Belaya Rus” from the supposedly white clothes of its inhabitants, led to the construction in ethnographic works of the image of the costume of Belarusians with an accent on its elements and details of the corresponding color. Such easily recognizable headdresses as magerka and nametka were most often recognized as typical Belarusian, while other elements were emphasized in the Lithuanian folk costume, which expressed their identity (for example, religious attributes and jewelry). At the same time, the distinctiveness of the complexes of Lithuanian and Belarusian folk clothes was also comprehended in the system of the West-East opposition, when the western versions of folk culture were considered the most modernized, and the eastern ones, respectively, more archaic.

A common symbolic element of the cultural landscape of Belarus and Lithuania in the 19th century was a roadside cross, which acted not only as a visual “piety emblem” of the local residents, but also as a certain sign of their ethnicity. However, the special variety and richness of artistic forms and ornamentation of crosses and chapels in the territory of Samogitia influenced the formation of the idea of them as specifically Lithuanian monuments of small architecture.

Памер праглядальніка дакумента можна мяняць, пацягнуўшы за правы ніжні яго кут
Калі праглядальнік пусты, паспрабуйце перазагрузіць старонку ці перайдзіце па спасылцы ў полі "Дзе пачытаць".

Спіс літаратуры

Анимелле 1854 – Анимелле, Н. Быт белорусских крестьян / Н. Анимелле // Этнографический сборник. – СПб., 1854. – Вып. 2. – С. 111–268.
АРГО 1876 – Архив Русского географического общества. – Разряд 112. – Оп. 1. – № 904. «Виды и типы Белоруссии. 1876 г.».
АРГО Кузнецов. – Архив Русского географического общества. – Фонд 11. – Оп. 1. – № 26. «Кузнецов Ю. Литовские очерки».
Афанасьев 1861 – Афанасьев, Д. Ковенская губерния / Д. Афанасьев. – СПб. : Тип. т-ва «Общественная польза», 1861. – 743 с.
Барт 2006 – Барт, Ф. Введение / Ф. Барт // Этнические группы и социальные границы:социальная организация культурных различий : сб. ст. / под ред. Ф. Барта ; пер. с англ. И. Пильщикова. – М., 2006. – С. 9–48.
Боборыкин 1868 – Боборыкин, Н. Несколько слов по поводу статьи г. Рюмина: «Взгляд Русскаго на обычай ставить придорожные кресты в Западной России», помещенной в 31 № Губернских Ведомостей / Н. Боборыкин // Минские губернские ведомости. – 1868. – № 38. – С. 275.
Бобровский 1863 – Бобровский, П. Гродненская губерния : в 2 ч. / П. Бобровский. – СПб. : Тип. Департамента Генерального штаба, 1863. – Ч. 1. – 891 c.

Васкул 2012 – Васкул, А. И. Этнографическая программа Русского географического общества / А. И. Васкул // Русский фольклор: материалы и исследования. – СПб., 2012. – Вып. XXXVI. –
С. 460–471.
Володина 2014 – Володина, Т. Еще раз о «литовском колтуне», или мифосемантика болезни в межэтническом контексте / Т. Володина // Baltai ir slavai: dvasinių kultūrųsankirtos / Балты и славяне: пересечения духовных культур / сост. и ред. Т. Цивьян, М. Завьялова и А. Юджентис. – Vilnius, 2014. – P. 349–365.
Г. Р. 1896 – Г. Р. Рассказы о Литве и литовцах / Г. Р. – М. : Тип. Высочайше утвержденного Т-ва И. Д. Сытина, 1896. – 101 с.
Географические 1866а – Географические очерки России / сост. А. Сергеев. Вып. 1–3. –
СПб. : тип. т-ва «Обществ. польза», 1866. – Вып. 1. [1): Очерк Сибири ; 2) Русские владенияв Америке. Алеуты и колюжи ; 3) Очерк Заволжья ; 4) Степи между Доном и Волгою, Предгорья Кавказа ; 5) Валдайская возвышенность ; 6) Белоруссия и Полесье]. – 127 с.Географические 1866б – Географические очерки России / сост. А. Сергеев. Вып. 1–3. –
СПб. : тип. т-ва «Обществ. польза», 1866. – Вып. 2. [1): Остзейский край и Литва ; 2. Польша,Волынь и Подолия ; 3. Малороссы и Малороссия ; 4. Новороссийский край ; 5. Таврида и ногайские степи ; 6. Кавказ и Закавказье]. – 111 с.
Даль 1881 – Даль, В. И. Толковый словарь живого великорусского языка / В. И. Даль. – 2-е изд., испр. и значительно умноженное по рукописи автора. – СПб. ; М. : изд. М. О. Вольфа, 1880–1882. – Т. 1–4. Т. 2: И–О. – 1881. – 807 с.
Домонтович 1865 – Домонтович, М. А. Черниговская губерния / М. А. Домонтович. –СПб. : печатано в Тип. Ф. Персона, 1865. – 686 с.
Древлянский 1855 – Древлянский, П. М. Очерки Жмуди. Описания страны, ея нравов, языка и песень / П. М. Древлянский // Пантеон. – 1855. – Т. XIX, кн. 1. – С. 29–72.
Живописная 1882 – Живописная Россия : Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении / под общ. ред. П. П. Семенова. – СПб. ; М., 1882. – Т. 3, ч. 1. Литовское полесье; ч. 2. Белорусское полесье. – 490 с.
Захаркевич 2022 – Захаркевич, С. А. Свои «чужие» или чуждые «свои»: образ этнических меньшинств Беларуси в этнографической литературе XIX в. / С. А. Захаркевич // «Долгий XIX век» в истории Беларуси и Восточной Европы. Исследования по Новой и Новейшей истории: сб. науч. ст. / отв. ред. С. Ф. Шимукович. – СПб., 2022. – С. 180–201.
Зеленский 1864 – Зеленский, И. Минская губерния / И. Зеленский. – СПб., 1864. – Ч. І. – 627 с.
Калмберг 1849 – Военно-статистическое обозрение Российской Империи / изд. по Высочайшему повелению при 1-м отд-нии Департамента Генерального Штаба. – СПб. : В тип. Департамента Генеральнаго штаба, 1848–1858. – Т. 9, ч. 3: Гродненская губерния / [по рекогносцировкам и материалам, собр. на месте, сост. Ген. штаба подполк. Калмберг]. – 1849. – 142 с.
Киркор 1858 – Киркор, А. Этнографический взгляд на Виленскую губернию / А. Киркор // Этнографический сборник. – СПб., 1858. – Вып. 3. – С. 115–276.
Корева 1861 – Корева, А. Виленская губерния / А. Корева. – СПб. : Тип. И. Огризко, 1861. – 820 с.
Котович 1870 – Котович, И. Об обычае ставить кресты при дорогах, площадях, на полях и др. открытых местах северо-западнаго края России / И. Котович // Литовские епархиальные ведомости. – 1870. – № 21. – С. 877–891.
Кудринский 1904 – Кудринский, Ф. Белоруссы (Общий очерк) / Ф. Кудринский // Виленский календарь на 1905 простой год. – Вильна, 1904. – С. 93–108.
Кудринский 1905 – Кудринский, Ф. Литовцы (Общий очерк) / Ф. Кудринский // Виленский календарь на 1906 простой год. – Вильна, 1905. – С. 75–92.
Лескинен 2010 – Лескинен, М. В. Поляки и финны в российской науке второй половины XIX в.: «другой» сквозь призму идентичности / М. В. Лескинен. – М. : Индрик, 2010. – 368 с.
Лескинен 2016 – Лескинен, М. В. Великоросс / великорус. Из истории конструирования этничности. Век XIX / М. В. Лескинен. – М. : Индрик, 2016. – 680 с.

Мостовский 1874 – Мостовский, М. Этнографические очерки России (учебное пособие) / М. Мостовский. – М. : В Университетской Типографии (Катков и К°) на Страстном бульваре, 1874. – 152 с.
Народы 1905 – Народы России. Краткие объяснительные очерки к Художественно-Этнографическому Альбому, изданному под редакцией Н. А. Янчука, Хранителя Дашковскаго Этнографическаго Музея в Москве. – М. : Издание И. Кнебель, 1905. – 97 с.
Народы 1878 – Народы России. Этнографические очерки. – СПБ. : Тип. Т-ва «Общественная польза», 1878. – Т. 1: Великоруссы. Малороссы. Белоруссы. Поляки. Латыши. Литовцы. Финны. Эсты. Ливы. Мордва. Черемисы. Зыряне. Вотяки. Евреи. Молдаване. Цыгане. Болгары. – 498 с.
Отчет 1872 – Отчет Императорскаго Русскаго Географическаго Общества за 1871 год. – СПб. : В тип. В. Безобразова и комп., 1872. – 157 с.
Реклю 1883 – Реклю, Э. Земля и люди. Всеобщая география / Э. Реклю. – СПб., 1877–1896. – Т. V, вып. II: Европейская Россия. – Издание картографическаго заведения А. Ильина. – 1883. – 512 с.
Россия 1905 – Россия. Полное географическое описание нашего отечества. Настольная
и дорожная книга для русских людей : т. 1–19 / под ред. В. П. Семенова; под рук. П. П. Семенова и В. И. Ламанского. – СПб., 1899–1914. – Т. IX: Верхнее Поднепровье и Белоруссия : [Смоленская, Могилевская, Витебская и Минская губернии] / сост. В. П. Семенов, М. В. Довнар-Запольский, Д. З. Шендрик, А. К. Кабанов, А. И. Сапунов. – 1905. – 619 с.
Руднев 1898 – Руднев, Я. И. Русская земля. Природа страны, население и промыслы. Сборник для народного чтения. В 10-ти тт. / Я. И. Руднев. – СПб., 1898. – Т. 7 : Белорусско-Литовское Полесье. – 205 с.
Рюмин 1868 – Рюмин, В. Взгляд русскаго на обычай ставить придорожные кресты в Западной России / В. Рюмин // Минские губернские ведомости. – 1868. – № 31. – С. 225–226.
Сапунов 1910 – Сапунов, А. Белоруссия и белоруссы / А. Сапунов. – Витебск : Губерн. Тип., 1910. – 21 с.
Святая 1865а – Святая Жмудь // Вестник Западной России. – Вильна, 1865. – Т. II. –С. 222–253.
Святая 1865б – Святая Жмудь // Вестник Западной России. – Вильна, 1865. – Т. III. –С. 1–253.
Семенов 1910 – Семенов, А. Как живут литовцы / А. Семенов. – СПб. : Тип. И. В. Леонтьева, 1910. – 60 с.
Сементовский 1872 – Сементовский, А. М. Этнографический обзор Витебской губернии / А. М. Сементовский. – СПб. : Тип. М. Хана, 1872. – 69 с.
Сно 1904а – Сно, Е. Э. В болотах Полесья: белоруссы. Очерк / Е. Э. Сно. – СПб. : Изд-во О. Н. Поповой, 1904. – 24 с.
Стренг 1848 – Военно-статистическое обозрение Российской Империи / изд. по Высочайшему повелению при 1-м отд-нии Департамента Генерального Штаба. – СПб. : В тип. Департамента Генеральнаго штаба, 1848–1858. – Т. 9, ч. 4: Минская губерния / [по рекогносцировкам и материалам, собр. на месте, сост. Ген. штаба поруч. Стренг]. – 1848. – 60 с.
Уфнярский 1863 – Уфнярский, Н. Военное обозрение Ковенской губернии / Н. Уфнярский. – СПб., 1863. – 423 с.
Фон-Грандидиер 1848 – Военно-статистическое обозрение Российской Империи / изд. по Высочайшему повелению при 1-м отд-нии Департамента Генерального Штаба. – СПб. : В тип. Департамента Генеральнаго штаба, 1848–1858. – Т. 9, ч. 1: Ковенская губерния / [по рекогносцировкам и материалам, собр. на месте, сост. Ген. штаба подполк. Фон-Грандидиер]. – 1848. – 48, 18 с.
Шпилевский 1858 – Шпилевский, П. М. Путешествие по Полесью и белорусскому краю / П. М. Шпилевский. – СПб., 1858. – 242 с.
Энциклопедический 1836 – Энциклопедический лексикон. – СПб. : в тип. А. Плюшара, 1835–1841. – Т. 7: Бра – Бял. – 1836. – 622 с.
Этнографическая 1878 – Этнографическая выставка 1867 года Императорского Общества любителей естествознания, антропологии и этнографии, состоящего при Императорском Московском университете / Изд. Ком. Антропол. выставки. – М. : Тип. М. Н. Лаврова и К°, 1878. – 93 с.

Brensztejn 1906 – Brensztejn, M. Krzyże i kapliczki żmudzkie. Materyały do sztuki ludowej
na Litwie (z 64 tablicami) / M. Brensztejn. – Kraków : Nakładem Akademii Umiejętności, 1906. – 16 s.
Chłopicki 1868 – Chłopicki, E. Kilka słów o rodzaju życia i zwyczajach ludu z nad Dubissy i Niemna / E. Chłopicki // Zorza. – 1868. – № 27. – S. 216–219.
Estkowski 1859 – Estkowski, E. Zbiorek rzeczy swojskich ku nauce i rozrywce dla młodzieży /
E. Estkowski. – Poznań : Nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1859. – 200 s.
Gadon 1846 – Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Gubernii Kowieńskièj w dawném Xięstwie Żmujdzkiém połozonego / M. Gadon. – Wilno : W Drukarni S. Blumowicza, 1846. – 186 s.
Jarocki 1901 – Jarocki, S. Krzyże na Żmujdzi i Litwie / S. Jarocki // Tygodnik Illustrowany. –
R. 42, nr 18 (4 maja 1901). – S. 346.
Jucewicz 1846 – Jucewicz, L. (Ludwik z Pokiewia) Litwa pod względem starożytnych zabytków, obyczajów i zwyczajów / L. Jucewicz (Ludwik z Pokiewia). – Wilno : W Drukarni M. Romma, 1846. – 389 s.
Jucewicz 1840a – Jucewicz, L. A. Przysłowia ludu litewskiego / L. A. Jucewicz. – Wilno : Drukarnia A. Marcinowskiego, 1840. – 125 s.
Jucewicz 1840b – Jucewicz, L. Rysy Żmudzi / L. Jucewicz. – Warszawa : W Drukarni Maxymiliana Chmielewskiego, 1840. – 52 s.
Jucewicz 1842 – Jucewicz, L. A. Wspomnienia Żmudzi / L. A. Jucewicz. – Wilno : Nakł. i druk T. Glücksberga, 1842. – 211 s.
Kraszewski 1840 – Kraszewski, J. Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy / J. Kraszewski. – Wilno : Nakład i druk Glücksberga, 1840. – T. I. – 231 s.
P...r 1836 – P...r, S. Włościanie Litewscy / S. P...r // Przyjaciel Ludu. – 1836. – R. II, nr 33. –. 257–259.
Pauly 1862 – Pauly, T. Description ethnographique des Peuples de la Russie / T. Pauly. – SPb., 1862. – 310 s.
Połujański 1854 – Połujański, A. Opisanie lasów Królestwa Polskiego i gubernij zachodnich Cesarstwa Rossyjskiego, pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym / A. Połujański. – Warszawa : w Drukarni Józefa Unger, 1854. – T. 2. – 277 s.
Römer 1860 – Römer, A. Ubiory włościan i krzyże na Żmudzi / A. Römer // Tygodnik ilustrowany. – 1860. – T. I, № 40. – S. 364–365.
Syrokomla 1857 – Syrokomla, W. Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna : 2 t. / W. Syrokomla. – Wilno, 1857. – T. 1 : Troki, Stokliszki, Jeźno, Punie, Niemież, Miedniki, etc. – 188 s.
Szukiewicz 1903 – Szukiewicz, W. Krzyże zdobne w gubernji Wileńskiej (Z 4-ma tablicami) / W. Szukiewicz // Wisła : miesięcznik gieograficzno-etnograficzny. – T. 17, z. 6. – 1903. – S. 609–706.
Tripplin 1858 – Tripplin, T. Dziennik podróży po Litwie i Żmudzi odbytej w 1856 roku / T. Tripplin. – Wilno : Nakład Maurycego Orgelbrandta, 1858. – T. II. Żmudź. – 230 s.
Tyszkiewicz 1871 – Tyszkiewicz, K. Wilija i jej brzegi : pod względem hydrograficznym, historycznym, archeologicznym i etnograficznym / K. Tyszkiewicz. – Drezno : Nakł. J. I. Kraszewskiego, 1871.

References

Animelle 1854 – Animelle, N. Byt belorusskikh krest’yan [Life of Belarusian peasants] / N. Animelle // Etnograficheskii sbornik [Ethnographic collection]. – SPb., 1854. – Iss. 2. – P. 111–268. [in Russian]
ARGO 1876 – Arkhiv Russkogo geograficheskogo obshchestva [Archive of the Russian Geographical Society]. Razryad 112. Opis’ 1. № 904. Vidy i tipy Belorussii. 1876 g. [Species and types of Belarus. 1876]. [in Russian]
ARGO Kuznetsov – Arkhiv Russkogo geograficheskogo obshchestva [Archive of the Russian Geographical Society]. Fond 11. Opis’ 1. № 26. Kuznetsov Yu. Litovskie ocherki [Kuznetsov Y. Lithuanian essays]. [in Russian]
Afanas’ev 1861 – Afanas’ev, D. Kovenskaya guberniya [Kovna Governorate] / D. Afanas’ev. – SPb. : Tip. t-va «Obshchestvennaya pol’za», 1861. – 743 p. [in Russian]
Barth 1969 – Barth, F. Introduction / F. Barth // Ethnic groups and boundaries: The social organization of cultural difference. – London : Allen & Unwin, 1969. – P. 9–38.

Boborykin 1868 – Boborykin, N. Neskol’ko slov po povodu stat’i g. Ryumina: “Vzglyad Russkago na obychai stavit’ pridorozhnye kresty v Zapadnoi Rossii”, pomeshchennoi v 31 № Gubernskikh
Vedomostei [A few words about Mr. Ryumin’s article: “A Russian’s View of the Custom of Putting Roadside Crosses in Western Russia”, placed in No. 31 of Gubernskiye Vedomosti] / N. Boborykin // Minskie gubernskie vedomosti [Minsk Gubernskie Vedomosti]. – 1868. – № 38. – P. 275. [in Russian]
Bobrovskii 1863 – Bobrovskii, P. Grodnenskaya guberniya [Grodno Governorate] : in 2 vol. /
P. Bobrovskii. – SPb. : Tip. Departamenta General’nogo shtaba, 1863. – Vol. 1. – 891 p. [in Russian]
Vaskul 2012 – Vaskul, A. I. Etnograficheskaya programma Russkogo geograficheskogo obshchestva [Ethnographic program of the Russian Geographical Society] / A. I. Vaskul // Russkii fol’klor: materialy i issledovaniya [Russian Folklore: Materials and Studies]. – SPb., 2012. – Iss. XXXVI. – P. 460–471.
[in Russian]
Volodina 2014 – Volodina, T. Eshche raz o “litovskom koltune”, ili mifosemantika bolezni
v mezhetnicheskom kontekste [Once again about the “Lithuanian koltun”, or the mythosemantics of the disease in an interethnic context] / T. Volodina // Baltai ir slavai: dvasinių kultūrų sankirtos. – Vilnius, 2014. – P. 349–365. [in Russian]
G. R. 1896 – G. R. Rasskazy o Litve i litovtsakh [Stories about Lithuania and Lithuanians] / G. R. – M. : Tip. Vysochaishe utverzhdennogo T-va I. D. Sytina, 1896. – 101 p. [in Russian]
Geograficheskie 1866a – Geograficheskie ocherki Rossii [Geographical sketches of Russia] / сomp. A. Sergeev. – Iss. 1–3. – SPb. : tip. t-va «Obshchestv. pol’za», 1866. – Iss. 1. [1): Ocherk Sibiri ; 2) Russkie vladeniya v Amerike. Aleuty i kolyuzhi ; 3) Ocherk Zavolzh’ya ; 4) Stepi mezhdu Donom
i Volgoyu, Predgor’ya Kavkaza ; 5) Valdaiskaya vozvyshennost’ ; 6) Belorussiya i Poles’e] [1) Essay on Siberia; 2) Russian possessions in America. Aleuts and Kolyuzhs; 3) Essay on the Trans-Volga region; 4) Steppes between the Don and the Volga, Foothills of the Caucasus; 5) Valdai Hills; 6) Belarus and Polesie]. – 127 p. [in Russian]
Geograficheskie 1866b – Geograficheskie ocherki Rossii [Geographical sketches of Russia] / сomp. A. Sergeev. Iss. 1–3. – SPb. : tip. t-va “Obshchestv. pol’za”, 1866. – Iss. 2. [1) Ostzeiskii kraii Litva ; 2) Pol’sha, Volyn’ i Podoliya ; 3) Malorossy i Malorossiya ; 4) Novorossiiskii krai ; 5) Tavrida i nogaiskie stepi ; 6) Kavkaz i Zakavkaz’e]. – 111 p. [in Russian]
Dal’ 1881 – Dal’, V. I. Tolkovyi slovar’ zhivogo velikorusskogo yazyka [Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language] / V. I. Dal’. – 2nd ed. – SPb. ; M. : izd. M. O. Vol’fa, 1880–1882. – T. 1–4. T. 2 : I–O. – 1881. – 807 p. [in Russian]
Domontovich 1865 – Domontovich, M. A. Chernigovskaya guberniya [Chernigov Governorate] / M. A. Domontovich. – SPb. : pechatano v Tip. F. Persona, 1865. – 686 p. [in Russian]
Drevlyanskii 1855 – Drevlyanskii, P. M. Ocherki Zhmudi. Opisaniya strany, eya nravov, yazyka i pesen’ [Essays of Zhmud’. Descriptions of the country, its customs, language and songs] / P. M. Drevlyanskii // Panteon. – 1855. – Vol. XIX, Book 1. – P. 29–72. [in Russian]
Zhivopisnaya 1882 – Zhivopisnaya Rossiya : Otechestvo nashe v ego zemel’nom, istoricheskom, plemennom, ekonomicheskom i bytovom znachenii [Picturesque Russia: Our Fatherland in its land, historical, tribal, economic and everyday meaning] / еd. P. P. Semenova. – SPb., M., 1882. – Vol. 3. Part 1. Litovskoe poles’e [Lithuanian woodland]; Part 2. Belorusskoe poles’e [Belarusian woodland]. – 490 p. [in Russian]
Zakharkevich 2022 – Zakharkevich, S. A. Svoi “chuzhie” ili chuzhdye «svoi»: obraz etnicheskikh men’shinstv Belarusi v etnograficheskoi literature XIX v. [Own “foreigners” or alien “ours”: the image of the ethnic minorities of Belarus in the ethnographic literature of the 19th century] / S. A. Zakharkevich // “Dolgii XIX vek” v istorii Belarusi i Vostochnoi Evropy. Issledovaniya po Novoi i Noveishei istorii [“Long 19th century” in the history of Belarus and Eastern Europe. Studies in Modern
and Contemporary History]. – SPb., 2022. – P. 180–201. [in Russian]
Zelenskii 1864 – Zelenskii, I. Minskaya guberniya [Minsk Governorate] / I. Zelenskii. – SPb., 1864. – Part І. – 627 p. [in Russian]
Kalmberg 1849 – Voenno-statisticheskoe obozrenie Rossiiskoi Imperii [Military Statistical Review of the Russian Empire] / izd. po Vysochaishemu poveleniyu pri 1-m otd-nii Departamenta General’nogo Shtaba. – SPb. : V tip. Departamenta General’nago shtaba, 1848–1858. – Vol. 9, part 3: Grodnenskaya

guberniya [Grodno Governorate] / [po rekognostsirovkam i materialam, sobr. na meste, sost. Gen. shtaba podpolk. Kalmberg]. – 1849. – 142 p. [in Russian]
Kirkor 1858 – Kirkor, A. Etnograficheskii vzglyad na Vilenskuyu guberniyu [Ethnographic view of the Vilna Governorate] / A. Kirkor // Etnograficheskii sbornik [Ethnographic collection]. –
SPb., 1858. – Iss. 3. – P. 115–276. [in Russian]
Koreva 1861 – Koreva, A. Vilenskaya guberniya [Vilna Governorate] / A. Koreva. – SPb. : Tip. I. Ogrizko, 1861. – 820 p. [in Russian]
Kotovich 1870 – Kotovich, I. Ob obychae stavit’ kresty pri dorogakh, ploshchadyakh, na polyakh i dr. otkrytykh mestakh severo-zapadnago kraya Rossii [About the custom of placing crosses on roads, squares, fields, and other open places in the northwestern region of Russia] / I. Kotovich // Litovskie eparkhial’nye vedomosti [Lithuanian diocesan newsletters]. – 1870. – № 21. – P. 877–891. [in Russian]
Kudrinskii 1904 – Kudrinskii, F. Belorussy (Obshchii ocherk) [Belarusians (General essay)] /
F. Kudrinskii // Vilenskii kalendar’ na 1905 prostoi god [Vilna calendar for 1905 simple year]. – Vil’na, 1904. – P. 93–108. [in Russian]
Kudrinskii 1905 – Kudrinskii, F. Litovtsy (Obshchii ocherk) [Lithuanians (General essay)] /
F. Kudrinskii // Vilenskii kalendar’ na 1906 prostoi god [Vilna calendar for 1906 simple year]. – Vil’na, 1905. – P. 75–92. [in Russian]
Leskinen 2016 – Leskinen, M. V. Velikoross / velikorus. Iz istorii konstruirovaniya etnichnosti. Vek XIX [Velikoross / Velikoruss. From the history of the construction of ethnicity. 19th century] / M. V. Leskinen. – M. : Indrik, 2016. – 680 p. [in Russian]
Leskinen 2010 – Leskinen, M. V. Polyaki i finny v rossiiskoi nauke vtoroi poloviny XIX v.: «drugoi» skvoz’ prizmu identichnosti [Poles and Finns in Russian science in the second half of the 19th century: “the other” through the prism of identity] / M. V. Leskinen. – M. : Indrik, 2010. – 368 p. [in Russian]
Mostovskii 1874 – Mostovskii, M. Etnograficheskie ocherki Rossii (uchebnoe posobie) [Ethnographic essays of Russia (textbook)] / M. Mostovskii. – M. : V Universitetskoi Tipografii (Katkov i K0) na Strastnom bul’vare, 1874. – 152 p. [in Russian]
Narody 1905 – Narody Rossii. Kratkie ob’yasnitel’nye ocherki k Khudozhestvenno-Etnograficheskomu Al’bomu, izdannomu pod redaktsiei N. A. Yanchuka, Khranitelya Dashkovskago Etnograficheskago Muzeya v Moskve [Peoples of Russia. Brief explanatory essays for the Artistic and Ethnographic Album, edited by N. A. Yanchuk, Curator of the Dashkovsky Ethnographic Museum in Moscow]. – M. : Izdanie I. Knebel’, 1905. – 97 p. [in Russian]
Narody 1878 – Narody Rossii. Etnograficheskie ocherki [Peoples of Russia. Ethnographic essays]. – SPb. : Tip. T-va «Obshchestvennaya pol’za», 1878. – Vol. 1 : Velikorussy. Malorossy. Belorussy. Polyaki. Latyshi. Litovtsy. Finny. Esty. Livy. Mordva. Cheremisy. Zyryane. Votyaki. Evrei. Moldavane. Tsygane. Bolgary [Great Russians. Little Russians. Belarusians. Poles. Latvians. Lithuanians. Finns. Estonians. Livs. Mordvins. Cheremis. Zyryans. Wotyaks. Jews. Moldovans. Gypsies. Bulgarians]. – 498 p. [in Russian]
Otchet 1872 – Otchet Imperatorskago Russkago Geograficheskago Obshchestva za 1871 god [Report of the Imperial Russian Geographical Society for 1871]. – SPb. : V tip. V. Bezobrazova i komp., 1872. – 157 p. [in Russian]
Reklyu 1883 – Reklyu, E. Zemlya i lyudi. Vseobshchaya geografiya [Earth and people. General geography] / E. Reklyu. – SPb., 1877–1896. – Vol. V, iss. II: Evropeiskaya Rossiya [European Russia]. – Izdanie kartograficheskago zavedeniya A. Il’ina. – 1883. – 512 p. [in Russian]
Rossiya 1905 – Rossiya. Polnoe geograficheskoe opisanie nashego otechestva. Nastol’naya i do-rozhnaya kniga dlya russkikh lyudei [Russia. A complete geographical description of our fatherland. Desk and travel book for Russian people] : vol. 1–19 / ed. V. P. Semenov; under the guidance of P. P. Semenov i V. I. Lamanskii. – SPb., 1899–1914. – Vol. IX: Verkhnee Podneprov’e i Belorussiya : [Smolenskaya, Mogilevskaya, Vitebskaya i Minskaya gubernii] [Upper Dnieper region and Belarus: [Smolensk, Mogilev, Vitebsk and Minsk provinces]] / comp. V. P. Semenov, M. V. Dovnar-Zapol’skii, D. Z. Shendrik, A. K. Kabanov, A. I. Sapunov. – 1905. – 619 p. [in Russian]
Rudnev 1898 – Rudnev, Ya. I. Russkaya zemlya. Priroda strany, naselenie i promysly. Sbornik dlya narodnogo chteniya [Russian land. Nature of the country, population and crafts. Collection for public reading] : in 10 vols. / Ya. I. Rudnev. – SPb. 1898. – Vol. 7 : Belorussko-Litovskoe Poles’e [Belorussian-Lithuanian Polesie]. – 205 p. [in Russian

Ryumin 1868 – Ryumin, V. Vzglyad russkago na obychai stavit’ pridorozhnye kresty v Zapadnoi Rossii [Russian view on the custom of putting roadside crosses in Western Russia] / V. Ryumin // Minskie gubernskie vedomosti [Minsk provincial newsletters]. – 1868. – № 31. – P. 225–226. [in Russian]
Sapunov 1910 – Sapunov, A. Belorussiya i belorussy [Belarus and Belarusians] / A. Sapunov. – Vitebsk : Gubern. Tip., 1910. – 21 p. [in Russian]
Svyataya 1865a – Svyataya Zhmud’ [Saint Samogitia] // Vestnik Zapadnoi Rossii [Bulletin of Western Russia]. – Vil’na, 1865. – Vol. II. – P. 222–253. [in Russian]
Svyataya 1865b – Svyataya Zhmud’ [Saint Samogitia] // Vestnik Zapadnoi Rossii [Bulletin of Western Russia]. – Vil’na, 1865. – Vol. III. – P. 1–21. [in Russian]
Semenov 1910 – Semenov, A. Kak zhivut litovtsy [How Lithuanians live] / A. Semenov. – SPb. : Tip. I. V. Leont’eva, 1910. – 60 p. [in Russian]
Sementovskii 1872 – Sementovskii, A. M. Etnograficheskii obzor Vitebskoi gubernii [Ethnographic review of the Vitebsk Governorate] / A. M. Sementovskii. – SPb. : Tip. M. Khana, 1872. – 69 p. [in Russian]
Sno 1904 – Sno, E. E. V bolotakh Poles’ya: belorussy. Ocherk [In the swamps of Polesie: Belarusians. Essay] / E. E. Sno. – SPb. : Izd-vo O. N. Popovoi, 1904. – 24 p. [in Russian]
Streng 1848 – Voenno-statisticheskoe obozrenie Rossiiskoi Imperii [Military Statistical Review
of the Russian Empire] / izd. po Vysochaishemu poveleniyu pri 1-m otd-nii Departamenta General’nogo Shtaba. – SPb. : V tip. Departamenta General’nago shtaba, 1848–1858. – Vol. 9, part 4: Minskaya guberniya [Minsk Governorate] / [po rekognostsirovkam i materialam, sobr. na meste, sost. Gen. shtaba poruch. Streng]. – 1848. – 60 p. [in Russian]
Ufnyarskii 1863 – Ufnyarskii, N. Voennoe obozrenie Kovenskoi gubernii [Military review of the Kovna Governorate] / N. Ufnyarskii. – SPb., 1863. – 423 p. [in Russian]
Fon-Grandidier 1848 – Voenno-statisticheskoe obozrenie Rossiiskoi Imperii [Military Statistical Review of the Russian Empire] / izd. po Vysochaishemu poveleniyu pri 1-m otd-nii Departamenta General’nogo Shtaba. – SPb. : V tip. Departamenta General’nago shtaba, 1848–1858. – Vol. 9, part 1 : Kovenskaya guberniya [Kovna Governorate] / [po rekognostsirovkam i materialam, sobr. na meste, sost. Gen. shtaba podpolk. Fon-Grandidier]. – 1848. – 48, 18 p. [in Russian]
Shpilevskii 1858 – Shpilevskii, P. M. Puteshestvie po Poles’yu i belorusskomu krayu [Journey through Polesie and the Belarusian region] / P. M. Shpilevskii. – SPb., 1858. – 242 p. [in Russian]
Entsiklopedicheskii 1836 – Entsiklopedicheskii leksikon [Encyclopedic lexicon]. – SPb. : v tip. A. Plyushara, 1835–1841. – Vol. 7 : Bra – Byal. – 1836. – 622 p. [in Russian]
Etnograficheskaya 1878 – Etnograficheskaya vystavka 1867 goda Imperatorskogo Obshchestva lyubitelei estestvoznaniya, antropologii i etnografii, sostoyashchego pri Imperatorskom Moskovskom universitete [Ethnographic exhibition of 1867 of the Imperial Society of Devotees of Natural Science, Anthropology, and Ethnography, which is attached to the Imperial Moscow University] / Izd. Kom. Antropol. vystavki. – M. : Tip. M. N. Lavrova i K°, 1878. – 93 p. [in Russian]
Brensztejn 1906 – Brensztejn, M. Krzyże i kapliczki żmudzkie. Materyały do sztuki ludowej na Litwie (z 64 tablicami) / M. Brensztejn. – Kraków : Nakładem Akademii Umiejętności, 1906. – 16 s. [in Polish]
Chłopicki 1868 – Chłopicki, E. Kilka słów o rodzaju życia i zwyczajach ludu z nad Dubissy i Niemna / E. Chłopicki // Zorza. – 1868. – № 27. – S. 216–219. [in Polish]
Estkowski 1859 – Estkowski, E. Zbiorek rzeczy swojskich ku nauce i rozrywce dla młodzieży /E. Estkowski. – Poznań : Nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1859. – 200 s. [in Polish]
Gadon 1846 – Gadon, M. Opisanie Powiatu Telszewskiego w Gubernii Kowieńskièj w dawném Xięstwie Żmujdzkiém połozonego / M. Gadon. – Wilno : W Drukarni S. Blumowicza, 1846. – 186 s. [in Polish]
Jarocki 1901 – Jarocki, S. Krzyże na Żmujdzi i Litwie / S. Jarocki // Tygodnik Illustrowany. –R. 42, nr 18 (4 maja 1901). – S. 346. [in Polish]
Jucewicz 1846 – Jucewicz, L. (Ludwik z Pokiewia) Litwa pod względem starożytnych zabytków, obyczajów i zwyczajów / L. Jucewicz (Ludwik z Pokiewia). – Wilno : W Drukarni M. Romma, 1846. – 389 s. [in Polish]

Jucewicz 1840a – Jucewicz, L. A. Przysłowia ludu litewskiego / L. A. Jucewicz. – Wilno : Drukarnia A. Marcinowskiego, 1840. – 125 s. [in Polish]
Jucewicz 1840b – Jucewicz, L. Rysy Żmudzi / L. Jucewicz. – Warszawa : W Drukarni Maxymiliana Chmielewskiego, 1840. – 52 s. [in Polish]
Jucewicz 1842 – Jucewicz, L. A. Wspomnienia Żmudzi / L. A. Jucewicz. – Wilno : Nakł. i druk
T. Glücksberga, 1842. – 211 s. [in Polish]
Kraszewski 1840 – Kraszewski, J. Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy / J. Kraszewski. –
Wilno : Nakład i druk Glücksberga, 1840. – T. I. – 231 s. [in Polish]
...r 1836 – P...r, S. Włościanie Litewscy / S. P...r // Przyjaciel Ludu. – 1836. – R. II, nr 33. –
S. 257–259. [in Polish]
Pauly 1862 – Pauly, T. Description ethnographique des Peuples de la Russie / T. Pauly. –SPb., 1862. – 310 s. [in French]
Połujański 1854 – Połujański, A. Opisanie lasów Królestwa Polskiego i gubernij zachodnich
Cesarstwa Rossyjskiego, pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym / A. Połujański. – Warszawa : w Drukarni Józefa Unger, 1854. – T. 2. – 277 s. [in Polish]
Römer 1860 – Römer, A. Ubiory włościan i krzyże na Żmudzi / A. Römer // Tygodnik ilustrowany. – 1860. – T. I, № 40. – S. 364–365. [in Polish]
Syrokomla 1857 – Syrokomla, W. Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna : 2 t. / W. Syrokomla. – Wilno, 1857. – T. 1 : Troki, Stokliszki, Jeźno, Punie, Niemież, Miedniki, etc. – 188 s. [in Polish]
Szukiewicz 1903 – Szukiewicz, W. Krzyże zdobne w gubernji Wileńskiej (Z 4-ma tablicami) /W. Szukiewicz // Wisła : miesięcznik gieograficzno-etnograficzny. – T. 17, z. 6. – 1903. – S. 609–706. [in Polish]
Tripplin 1858 – Tripplin, T. Dziennik podróży po Litwie i Żmudzi odbytej w 1856 roku / T. Tripplin. – Wilno : Nakład Maurycego Orgelbrandta, 1858. – T. II. Żmudź. – 230 s. [in Polish]
Tyszkiewicz 1871 – Tyszkiewicz, K. Wilija i jej brzegi : pod względem hydrograficznym, historycznym, archeologicznym i etnograficznym / K. Tyszkiewicz. – Drezno : Nakł. J. I. Kraszewskiego, 1871. [in Polish]

Гэта кэшаваныя старонка. Апошняя сінхранізацыя з базай - 01.04.2024 02:56:31

Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.

Відэакурсы па этнаграфіі

Самы час вучыцца анлайн! Нашы відэакурсы размешчаны на адукацыйнай платформе Stepik.org і акрамя відэа утрымліваюць праверачныя тэсты для самакантролю.

Запісацца

Выкладчык: Уладзімір Лобач

Аб’ём: 70 урокаў, 14 гадзін відэа, 127 тэставых пытанняў

Курс прапануе паглыбленае азнаямленне з этнічнай гісторыяй і этнакультурнай спецыфікай Беларусі. Прадстаўлены лекцыі па раздзелах і тэмах вучэбнай праграмы "Этнаграфія Беларусі", якая выкладаецца аўтарам у Полацкім дзяржаўным універсітэце.

Запісацца

Выкладчык: Зміцер Скварчэўскі

Аб’ём: 13 урокаў, 2 гадзіны відэа, 100 тэставых пытанняў

Сярод разнастайных аспектаў беларускай міфалогіі, прадметам курсу абраны персанажны код: боствы, духі, дэманічныя істоты, героі і т.п.