2025 - Скварчэўскі, Д. Усе багі раду радзяць і суды судзяць: да рэканструкцыі канцэпцыі пантэона ў беларускай міфалогіі
Поўная назва (для бібліяграфій)
Title (EN)
Аўтар(ы)
Выданне, дзе апублікаваны
Інфармацыя пра аўтара
Скварчэўскі Дзмітрый Вячаслававіч – намеснік старшыні праўлення Рэспубліканскага саюза турыстычнай індустрыі, кандыдат гістарычных навук, г. Мінск, пр-т Незалежнасці, 11/2–526, 220030. E-mail: skvarcheuski@inbox.ru
Ключавыя словы
Ключевые слова
Keywords
Звязаныя сэрыі
Гады публікацыі
Звязаныя лакацыі
Тэмы
Аннотация
Статья посвящена реконструкции концепции пантеона в белорусской мифологии. Автор рассматривает пантеон не как совокупность определенного количества богов,
а как отдельный мифологический сюжет ‘совет богов’. В мифологиях индоевропейских народов (хеттской, индоиранской, греческой, римской, скандинавской, балтской) понятие пантеона передается типичной формулой ‘все боги’, при этом количество богов, их имена и индивидуальные черты не являются существенными характеристиками.
Основываясь на белорусском фольклоре прежде всего, обрядовом и заговорах, автор выделяет мотивы ‘усе святыя’, ‘сход (рада) святых’ и мифо-ритуальные формулы ‘раду радзіць’, ‘суды судзіць’, которые относятся к сакральной сфере и характеризуют функции и действия Бога и святых. Фольклорные тексты, содержащие упомянутые формулы и мотивы, позволяют реконструировать соответствующий мифологический сюжет, в котором выделяются типичные структурные элементы:
Бог возглавляет собрание;
собрание проходит на вершине (святой) горы;
собрание проходит под (Мировым) деревом;
собрание проходит в усадьбе Бога (сад – Вырай);
все занимают свои места в определенном порядке;
Бог сидит на престоле, рядом сидят святые;
происходит совет и суд;
пир (разжигается огонь, готовятся и затем употребляются еда и напитки).
При сравнении белорусский материал типологически и терминологически соответствует приведенным в статье данным из мифологий других индоевропейских народов. По мнению автора, эти сведения в совокупности дают основания реконструировать для белорусской мифологии понятие ‘все боги’ и мифологический сюжет ‘совет (собрание) богов’, в котором и реализуется аутентичная концепция пантеона. Этот совет имеет свою иерархию и структуру: каждый занимает отведенное ему место и играет свою роль в природном и календарно-хозяйственном цикле.
От совета богов во главе с верховным Богом зависит мировой порядок, плодородие и урожайность, а также коллективная и личная судьба человека. Согласно фольклорным текстам, совет собирается во время важных календарных праздников (Великдень, Купалле, Коляды), когда мир и время структурируются и обновляются, или в других случаях, когда от присутствия каждого зависит само существование природы и общества.
Summary
The article is devoted to the reconstruction of the pantheon concept in Belarusian mythology. The author considers the pantheon not as a set of a certain number of gods, but as a separate mythological plot ‘council (assembly) of gods’. In the of the Indo-European mythologies (Hittite, Indo-Iranian, Greek, Roman, Scandinavian, Baltic) the concept of pantheon is conveyed by the typical formula ‘all gods’, while the number of gods, their names and individual features are not essential characteristics.
Based on Belarusian folklore, first of all, ritual and spells, the author highlights the motifs ‘all saints’, ‘assembly of saints’ and the mytho-ritual formulas ‘radu radzić’ (to counsil), ‘sudy sudzić’ (to judge), which relate to the sacred sphere and characterize the functions and actions of God and saints. Folklore texts containing the mentioned formulas and motifs allow to reconstruct the corresponding mythological plot, in which typical structural elements are distinguished:
God heads the assembly;
the assembly takes place on the top of the (holy) mountain;
the assembly takes place under the (World) tree;
the assembly takes place on God’s homestead (paradise garden – Vyraj);
all take their seats in a certain order;
God sits on the throne, the saints sit next to him;
council and court take place;
a feast (a fire is kindled, food and drinks are prepared and then consumed).
In comparison, the Belarusian material typologically and terminologically corresponds to the data from the mythologies of other Indo-European peoples given in the article. According to the author, these data together provide grounds to reconstruct for Belarusian mythology the concept of ‘all gods’ and the mythological plot of ‘council (assembly) of gods’, in which the authentic concept of the pantheon is realized. This council has its own hierarchy and structure: each takes its assigned place and has its own role in the natural and calendar-economic cycle.
The world order, fertility and harvest, as well as the collective and personal destiny of man depend on the council of gods headed by the supreme God. According to folklore texts, the council gat-hers during important calendar holidays (Vialikdzień, Kupalle, Kaliady), when the world and time are structured and renewed, or in other cases when the very existence of nature and society depends on the presence of each god.
Спіс літаратуры
Авеста – Авеста в русских переводах (1861–1996) / сост., общ. ред., примеч., справ. разд.
И. В. Рака. – СПб. : Журнал «Нева» – РХГИ, 1997. – 480 с.
Ардзинба 1982 – Ардзинба, В. Г. Ритуалы и мифы древней Анатолии / В. Г. Ардзинба ; отв. ред. В. В. Иванов. – М. : Наука : Глав. редакция вост. литературы, 1982. – 252 с.
Атрошчанка 2014 – Атрошчанка, Ю. З палявых запісаў М. Анцукевіча / Ю. Атрошчанка // Беларускі фальклор : матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2014. – Вып. 1. – С. 211–275.
Валачобныя песні – Валачобныя песні / Акадэмія навук Беларускай ССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1980. – 559 с.
Внуковіч, Грыневіч 2021 – Внуковіч, Ю., Грыневіч, Я. Беларускія народныя песні з вёскі Брыксічы Баранавіцкага павета, сабраныя У. Паўлюкоўскім / Ю. Внуковіч, Я. Грыневіч // Беларускі фальклор : матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2021. – Вып. 8. – С. 226–245.
Вуглік 2005 – Вуглік, І. Р. Міфалогія беларусаў: навучальна-метадычны дапаможнік /
І. Р. Вуглік. – Мінск : Сучасныя веды, 2005. – 150 с.
Вяселле 1983 – Вяселле / Акадэмія навук Беларускай ССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору / [рэдактары тома: М. Я. Грынблат, А. С. Фядосік]. – Мінск : Навука і тэхніка, 1983. – Кн. 3. – 766 с.
ГВЛ – Галицко-Волынская летопись : Текст. Комментарий. Исследование / сост. Н. Ф. Котляр [и др.] ; под ред. чл.-кор. НАН Украины Н. Ф. Котляра. – СПб. : Алетейя, 2005. – 421 с.
Гісторыя 2016 – Гісторыя Беларусі са старажытных часоў да канца ХV ст. : вучэб. дапам. для 6-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання : у 2 ч. / Ю. М. Бохан,
С. М. Цемушаў ; пад рэд. Ю. М. Бохана. – Мінск : Выд. цэнтр БДУ, 2016. – Ч. 1. – 163 с.
Гісторыя 2020 – Гісторыя Беларусі са старажытных часоў да канца ХVIII ст. : вучэб. дапам. для 10-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання (з электрон. дадаткам для павышанага ўзроўню) / В. А. Белазаровіч, С. А. Кудраўцава, А. У. Любы ; пад рэд. В. А. Белазаровіча. – Мінск : Выд. цэнтр БДУ, 2020. – 271 с.
Дудзюк 2006 – Дудзюк, З. Кола Сварога : раман-рэканструкцыя / Зінаіда Дудзюк. – Мінск : Беларусь, 2006. – 292 с.
Дудзюк 2013 – Дудзюк, З. І. Вяртанне забытага міфа / З. І. Дудзюк. – Мінск : Беларусь,
2013. – 141 с.
Дучыц, Клімковіч 2014 – Дучыц, Л., Клімковіч, І. Язычніцтва старажытных беларусаў /
Л. Дучыц, І. Клімковіч. – Мінск : Харвест, 2014. – 366 с.
Жніўныя песні – Жніўныя песні / Акад. навук Беларускай ССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1974. – 813 с.
Зайкоўскі 1998 – Зайкоўскі, Э. М. Месца Вялеса ў дахрысціянскім светапоглядзе насельніцтва Беларусі / Э. М. Зайкоўскі. – Мінск : Пропилеи, 1998. – 15 с.
Замовы 1992 – Замовы / уклад., сістэм. тэкстаў, уступ. арт. i камент. Г. А. Барташэвіч ; рэдкал.: А. С. Фядосік (гал. рэд.) [i інш.]. – Мінск : Навука i тэхніка, 1992. – 597 с.
Замовы 2009 – Замовы / уклад.: У. А. Васілевіч, Л. М. Салавей; уступ. арт. : Л. М. Салавей. – Мінск : Беларусь, 2009. – 519 с.
Зімовыя песні – Зімовыя песні. Калядкі і шчадроўкі / уклад., сістэм. тэкстаў, уступ. арт.
і камент. А. І. Гурскага ; уклад., сістэм., характарыстыка і рэдагаванне напеваў З. Я. Мажэйкі; рэд. М. Я. Грынблат. – Мінск : Навука i тэхніка, 1975. – 736 с.
Іліяда – Іліяда : у 2 т. / Гамер ; пер. са старагрэцкай Л. Баршчэўскага. – Мінск : Энцыклапедыкс, 2024. – Т. 1 : песні І–ХІІ. – 260 с.
Казкі 1989 – Казкі ў сучасных запісах / уклад. тэкстаў, уступ. арт. і камент. К. П. Кабашнікава, Г. А. Барташэвіч; паказ. сюжэтаў Л. П. Барабанавай; рэдкал.: А. С. Фядосік (гал. рэд.)
[і інш.]; рэд. В. К. Бандарчык, К. П. Кабашнікаў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1989. – 663 с.
Кулікоў 2016 – Кулікоў, І. Аброчня // Рыгведа / пер. з санскрыту Ігар Кулікоў. – Мінск : Медысонт, 2016. – С. 424–426.
Купальскія песні – Купальскія і пятроўскія песні / Акад. навук Беларускай ССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1985. – 629 с.
Кухаронак 2024 – Кухаронак, Т. І. Святочны час: народныя звычаі і павер’і ў аповедах беларусаў / Т. І. Кухаронак. – Мінск : Беларус. навука, 2024. – 311 с.
Кухарчик 2010 – Кухарчик, Ю. Древнеперсидские надписи Дария I и Ксеркса из Персеполя (текст, комментарии, перевод) / Ю. Кухарчик // Электронный научный журнал SCRIPTORIUM: история древнего мира и средних веков. – № 6. – 2010. – URL: https://elib.bsu.by/bitstream/ 123456789/91500/1/Kuharchik_2.pdf (дата звароту: 11.01.2024).
Легенды і паданні – Легенды і паданні / Акад. навук Беларускай ССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1983. – 542 с.
Летапісы і хронікі – Летапісы і хронікі Беларусі: Сярэднявечча і раннемадэрны час / уклад. В. Варонін // Тэматычны дадатак да нумару «ARCHE» № 9 (2009). – 2010. – 902 с.
Ліс 1989 – Ліс, А. С. Валачобныя песні / А. С. Ліс. – Мінск : Навука і тэхніка, 1989. – 205 с.
Лобач 2013 – Лобач, У. А. Міф. Прастора. Чалавек : традыцыйны культурны ланд-
шафт беларусаў у семіятычнай перспектыве : [манаграфія] / У. А. Лобач. – Мінск : Тэхналогія, 2013. – 510 с.
Лопатин 2006 – Лопатин, Г. И. Культ св. Николая по современным белорусским свиде-
тельствам / Г. И. Лопатин // Paleoslavica. – 2006. – ХІV. – С. 287–313. – URL: https://ru.vetka-museum.by/o-muzee/publikatsii-sotrudnikov/kult-sv-nikolaya-po-sovremennym-belorusskim-svidetelstvam (дата обращения: 07.08.2024).
Магабгарата – Магабгарата: выбраныя аповеды [з індыйскага эпасу] / пер. з санскрыту Ігара Кулікова. – Мінск : А. М. Янушкевіч, 2022. – 482 с.
Машынскі 2014 – Усходняе Палессе / Казімір Машынскі; уклад., прадм. і камент.
У. Васілевіча ; пер. з пол. мовы Л. Салавей. – Мінск : Беларус. навука, 2014. – 528 с.
Міфалогія 2011 – Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад.: І. Клімковіч, В. Аўтушка. – Мінск : Беларусь, 2011. – 605 с.
Михайлов 2017 – Михайлов, Н. А. История славянской мифологии в XX веке / Н. А. Михайлов. – М. : Ин-т славяноведения РАН, 2017. – 344 с.
Мороз 2009 – Мороз, А. Б. Святые Русского Севера: Народная агиография / А. Б. Мороз. – М. : ОГИ, 2009. – 528 с.
Ненадавец 2003 – Ненадавец, А. М. Вышэйшыя боствы беларускай міфалогіі / А. М. Ненадавец // Міфалогія. Духоўныя вершы. – Мінск : Беларус. навука, 2003. – С. 183–224.
Никифоровский 1897 – Никифоровский, Н. Я. Простонародные приметы и поверья, суеверные обряды и обычаи, легендарные сказания о лицах и местах / Н. Я. Никифоровский. – Витебск : Губерн. Типо-Литография, 1897. – 307 с.
Никольский 1929 – Никольский, Н. М. Дохристианские верования и культы днепровских славян / Н. М. Никольский. – М. : Атеист, 1929. – 36 с.
Одэрборн – Одэрборн, П. Праўдзівы і грунтоўны аповед пра веру русаў / П. Одэрборн // Беларускі гістарычны агляд. – URL: https://www.belhistory.eu/archives/1358 (дата звароту: 24.05.2024)
Православное исповедание – Православное исповедание Кафолической и Апостольской Церкви Восточной : с приложением / Петр (Могила), митрополит Киевский. – URL: https://azbyka.ru/otechnik/Petr_Mogila/pravoslavnoe-ispovedanie-kafolicheskoj-i-apostolskoj-tserkvi-vostochnoj/3_20#source (дата обращения: 10.11.2024).
Пяткевіч 2004 – Пяткевіч, Ч. Рэчыцкае Палессе / Ч. Пяткевіч ; уклад., прадм. У. Васілевіча ; пер. з пол. Л. Салавей і У. Васілевіча. – Мінск : Беларус. кнігазбор, 2004. – 672 с.
Романов 1891 – Романов, Е. Р. Белорусский сборник. – Вып. 4 : Сказки космогонические
и культурные / Е. Р. Романов. – Витебск : Типо-литография Г. А. Малкина, 1891. – 220 с.
Санько 1994 – Санько, С. Сюжэт пра «зніклага бога»: гецка-крыўскія (беларускія) паралелі / С. Санько // Kryuja. – № 1. – 1994. – С. 5–18.
Санько 2016 – Санько, С. Генеалогія і герменеўтыка матыву «міфічная істота на дрэве»
ў замоўных тэкстах: светапоглядны і кампаратыўны аспекты / С. Санько // Беларускі фальклор : матэрыялы і даследаванні : зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2016. – Вып. 3. – С. 10–52.
Скварчэўскі 2019 – Скварчэўскі, Зм. Па слядах багоў: нарысы беларускай міфалогіі /
Зм. Скварчэўскі. – Мінск : Медысонт, 2019. – 157 с.
Скварчэўскі 2022 – Скварчэўскі, Д. В. Рэфлексы індаеўрапейскай вышэйшай міфалогіі
ў беларускай міфапаэтычнай традыцыі / Д. В. Скварчэўскі // Религия и общество – 16 : сб.
науч. ст. / под общ. ред. : В. В. Старостенко, О. В. Дьяченко, Э. В. Старостенко. – Могилев : МГУ имени А. А. Кулешова, 2022. – С. 234–236.
Слоўнік 1986 – Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча :
у 5 т. / уклад. Ю. Ф. Мацкевіч, А. І. Грынавецкене, Я. М. Рамановіч [і інш.] ; рэд. Ю. Ф. Мацкевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1986. Т. 5. С–Я. – 563 с.
Струве 1968 – Струве, В. В. Этюды по истории Северного Причерноморья, Кавказа
и Средней Азии / В. В. Струве. – Л. : Наука, Ленингр отд-ние, 1968. – 354 с.
Толстая 2012 – Толстая, С. М. Язычество / С. М. Толстая // Славянские древности: Этнолингвист. словарь. – М. : Междунар. отношения, 2012. – Т. 5. С (Сказка) – Я (Ящерица).С. 616–619.
Толстой 2013 – Толстой, Н. И. Язычество древних славян // Славянская этнолингвистика: вопросы теории / Н. И. Толстой, С. М. Толстая. – М. : Ин-т славяноведения Рос. акад. наук, 2013. – С. 51–66.
Топоров 1980 – Топоров, В. Н. Вишведева / В. Н. Топоров // Мифы народов мира: эн-
цикл. : в 2 т. – М. : Сов. энцикл., 1980. – Т. 1. – С. 238.
Топоров 1995 – Топоров, В. Н. Святость и святые в русской духовной культуре. Том I. Первый век христианства на Руси / В. Н. Топоров. – М. : Гнозис – Школа «Языки русской культуры», 1995. – 875 с.
ТМКБ 2010 – Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / В. І. Басько (і інш.) ; ідэя і агул. рэдагаванне Т. Б. Варфаламеевай. – Мінск : Выш. шк., 2001–2013. – Т. 5, кн. 1 : Цэнтральная Беларусь. – 2010. – 847 с.
ТМКБ 2012 – Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / Т. В. Валодзіна і інш.; ідэя і агульн. рэдагаванне Т. Б. Варфаламеевай. – Мінск : Выш. шк., 2001–2013. – Т. 6, кн. 1 : Гомельскае Палессе і Падняпроўе. – 2012. – 910 с.
ТМКБ 2013 – Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. / А. М. Боганева [і інш.]; ідэя і агул. рэдагаванне Т. Б. Варфаламеевай. – Мінск : Выш. шк., 2001–2013. – Т. 6, кн. 2 : Гомельскае Палессе і Падняпроўе. – 2013. – 1231 с.
Хмара 1948 – Хмара, С. Аб багах крывіцкіх сказы: (першая беларуская міфалогія) /
С. Хмара. – [Беласток] : выданне выдавецкай суполкі «Белавежа», 1948. – 40 с.
Шамак 2013 – Шамак, А. Міфалогія беларусаў / Алесь Шамак. – Мінск : Ін-т культуры Беларусі, 2013. – 255 с.
Швед 2022 – Швед, І. А. Беларуская міфалогія : вучэб. дапам. : у 2 ч. / І. А. Швед. – Мінск : РІВШ, 2022. – Ч. 2 : Антрапалогія. Дэманалогія. – 288 с.
Шейн 1874 – Шейн, П. В. Белорусские народные песни, с относящимися к ним обрядами, обычаями и суевериями: с приложением объяснительного словаря и грамматических примечаний / сб. П. В. Шейна. – СПб. : Тип. Майкова, 1874. – 565 с.
Штыхаў 2000 – Штыхаў, Г. В. Язычніцтва : народныя святкаванні і абрады / Г. В. Штыхаў // Гісторыя Беларусі : у 6 т. – Мінск : Экаперспектыва, 2000. – Т. 1. Старажытная Беларусь:
Ад першапачатковага засялення да сярэдзіны ХІІІ ст. – С. 273–280.
Штыхов 1994 – Штыхов, Г. В. Язычество и христианство в Полоцкой земле / Г. В. Штыхов // Старожитності Русі-України. – К., 1994. – С. 216–220.
Эда 2021 – Эда. Песні пра багоў: паэмы з «Каралеўскага кодэкса» і з іншых крыніцаў / уклад., камент., пер. са старажытнаісландскай Яўгена Папакуля. – Мінск : Галіяфы, 2021. – 309 с.
Эда 2021а – Эда Сноры Стурлусана: зборнік міфаў старажытнай Скандынавіі / уклад.,
камент., пер. са старажытнаісландскай Яўгена Папакуля. – Мінск : Галіяфы, 2021. – 294 с.
Элиаде 2000 – Элиаде, М. Избранные сочинения: Миф о вечном возвращении ; Образы
и символы ; Священное и мирское / пер. с фр. – М. : Ладомир, 2000. – 414 с.
ЭСБМ 2006 – Этымалагічны слоўнік беларускай мовы / уклад. В. Л. Авілава [і інш.] ; рэд.
Г. А. Цыхун. – Мінск : Беларус. навука, 2006. – Т. 11. Р–С. – 333 с.
ЭСБМ 2010 – Этымалагічны слоўнік беларускай мовы / уклад. Р. М. Малько [і інш.] ;
гал. рэдактар Г. А. Цыхун. – Мінск : Беларус. навука, 2010. – Т. 13 : Су – Трапкач. – 351 с.
Юрчанка 1977 – Юрчанка, Г. Ф. Слова за слова (Устойлівыя словазлучэнні ў гаворцы Мсціслаўшчыны) / Г. Ф. Юрчанка. – Мінск : Навука і тэхніка, 1977. – 272 с.
ANET – Ancient Near Eastern texts relating to the Old Testament. Third edition with supplement / Edited by James B. Pritchard. – Princeton, New Jersey : Princeton Univ. Press, 1969. – 710 p.
BRMŠ 2 – Baltų religijos ir mitologijos šaltiniai / sudarė N. Vėlius. – Vilnius : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2001. – T. 2 : XVI amžius. – 821 p.
Encyclopedia 1997 – Encyclopedia of Indo-European Culture / J. P. Mallory; Douglas Q. Adams. – London : Fitzroy Dearborn, 1997. – 829 p.
Long 1987 – Long, C. R. The Twelve Gods of Greece and Rome / Charlotte R. Long. – Leiden ; New York : E. J. Brill, 1987. – 372 p.
Mallory, Adams 2006 – Mallory, J. P., Adams, D. Q. Tḥe Oxford Introduction to Proto-Indo-European and tḥe Proto-Indo-European World / J. P. Mallory, D. Q. Adams. – Oxford : Univ. Press, 2006. – 731 p.
Pokorny 1959 – Pokorny, J. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. I Band / Julius Pokorny. – Bern : Francke, 1959. – 1183 p.
Razauskas 2016 – Razauskas-Daukintas, D. Visi dievai: “panteono” sąvokos kilmė, pirminis turinys ir lietuviškas atitikmuo / D. Razauskas-Daukintas. – Vilnius : Lietuvos kultūros tyrimų institutas, 2016. – 72 p.
Stryjkowski 1846 – Stryjkowski, M. Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiéj Rusi / M. Stryjkowski. – Warszawa : Nakład Gustawa Leona Glücksberga, 1846. – T. 1. – 392 s.
West 2007 – West, M. L. Indo-European Poetry and Mytḥ / M. L. West. – Oxford : Univ. Press, 2007. – 525 p.
References
ANET – Ancient Near Eastern texts relating to the Old Testament. Third edition with supple-
ment / ed. by James B. Pritchard. – Princeton, New Jersey : Princeton University Press, 1969. – 710 p.
Ardzinba 1982 – Ardzinba, V. G. Ritualy i mify drevnei Anatolii [Rituals and Myths of Ancient Anatolia] / V. G. Ardzinba. – M. : Nauka : Glav. redaktsiya vost. literatury, 1982. – 252 p. [in Russian]
Atroščanka 2014 – Atroščanka, Ju. Z paliavych zapisaŭ M. Ancukieviča [From the field records of M. Ancukevič] / Ju. Atroščanka // Bielaruski falklor : materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2014. – Iss. 1. – P. 211–275. [in Belarusian]
Avesta – Avesta v russkikh perevodakh (1861–1996) [Avesta in Russian translations (1861–1996)] / comp. I. V. Rak. – SPb. : Zhurnal “NevA” – RKHGI, 1997. – 480 p. [in Russian]
BRMŠ 2 – Baltų religijos ir mitologijos šaltiniai. / sudarė N. Vėlius. – Vilnius : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2001. – T. 2 : XVI amžius. – 821 p.
Chmara 1948 – Chmara, S. Ab bahach kryvickich skazy: (pieršaja biełaruskaja mifałohija) [About the gods of the Krivichi people: (first Belarusian mythology)] / S. Chmara. – [Bielastok] : edition of the publishing house “Bielavieža”, 1948. – 40 p. [in Belarusian]
Dudziuk 2006 – Dudziuk, Z. Koła Svaroha: raman-rekanstrukcyja [The Wheel of Svarog: a no-
vel-reconstruction] / Z. Dudziuk. – Minsk : Bielarus, 2006. – 292 p. [in Belarusian]
Dudziuk 2013 – Dudziuk, Z. I. Viartannie zabytaha mifa [The Return of a Forgotten Myth] /
Z. Dudziuk. – Minsk : Bielarus, 2013. – 141 p. [in Belarusian]
Dučyc, Klimkovič 2014 – Dučyc, L. Jazyčnictva staražytnych biełarusaŭ [Paganism of ancient Belarusians] / L. Dučyc, I. Klimkovič. – Minsk : Harvest, 2014. – 366 p. [in Belarusian]
Edda 2021 – Eda. Piesni pra bahoŭ: paemy z “Karaleŭskaha kodeksa” i z inšych krynicaŭ [Edda. Songs about the Gods: Poems from the “Royal Codex” and from other sources] / comp., comments, transl. from Old Icelandic by Ja. Papakul. – Minsk : Halijafy, 2021. – 309 p. [in Belarusian]
Edda 2021a – Eda Snory Sturłusana: zbornik mifaŭ staražytnaj Skandynavii [Edda of Snorri Sturluson: a collection of myths of ancient Scandinavia] / comp., comments, transl. from Old Icelandic by Ja. Papakul. – Minsk : Halijafy, 2021. – 294 p. [in Belarusian]
Eliade 2000 – Eliade, M. Izbrannye sochineniya: Mif o vechnom vozvrashchenii; Obrazy i simvoly; Svyashchennoe i mirskoe [Selected Works: The Myth of the Eternal Return; Images and Symbols; The Sacred and the Profane] / M. Eliade. – M. : Ladomir, 2000. – 414 p. [in Russian]
Encyclopedia 1997 – Encyclopedia of Indo-European Culture / J. P. Mallory; Douglas Q. Adams. – London : Fitzroy Dearborn, 1997. – 829 p.
ESBM 2006 – Etymalahičny sloŭnik bielaruskaj movy [Etymological dictionary of the Belarusian language] / comp. V. L. Avilava, ed. H. A. Cychun. – Minsk : Bielarus. navuka, 2006. – Vol. 11 : R–S. – 333 p. [in Belarusian]
ESBM 2010 – Etymalahičny sloŭnik bielaruskaj movy [Etymological dictionary of the Belarusian language] / comp. R. M. Mal’ko [and others], ed. H. A. Cychun. – Minsk : Bielarus. navuka, 2010. –
T. 13 : Su – Trapkač. – 351 p. [in Belarusian]
GVL – Galitsko-Volynskaya letopis’: Tekst. Kommentarii. Issledovanie [Galicia-Volyn Chronicle: Text. Commentary. Research] / еd. N. F. Kotlyar. – SPb. : Aleteya, 2005. – 421 p. [in Russian]
Historyja 2016 – Historyja Bielarusi sa staražytnych časoŭ da kanca XV st.: vučeb. dapam. dla 6-ha kl. ustanoŭ ahul. siared. adukacyi z bielarus. movaj navučannia [History of Belarus from ancient times to the end of the 15th century: teaching aids for the 6th grade of general secondary educationinstitutions with the Belarusian language of study] : in 2 parts. / Ju. M. Bochan, S. M. Ciemušaŭ ; ed. by Ju. M. Bochan. – Minsk : Vyd. centr BDU, 2016. – Part 1. – 163 p. [in Belarusian]
Historyja 2020 – Historyja Bielarusi sa staražytnych časoŭ da kanca XVIII st.: vučeb. dapam. dlia 10-ha kl. ustanoŭ ahul. siared. adukacyi z bielarus. movaj navučannia [History of Belarus from ancient times to the end of the 18th century: teaching aids for the 10th grade of secondary education institutions with the Belarusian language of study] / V. A. Biełazarovič, S. A. Kudraŭcava, A. U. Luby ; ed. by V. A. Biełazarovič. – Minsk : Vyd. centr BDU, 2020. – 271 p. [in Belarusian]
Ilijada – Ilijada [Iliad]: in 2 vols. / Homer; trans. from ancient Greek by L. Barščeŭski. – Minsk : Encyclopedics, 2024. – Vol. 1: Piesni I–XII. – 260 p. [in Belarusian]
Jurčanka 1977 – Jurčanka, G. F. Slova za slova (Ustojlіvyja slovazlučennі ŭ gavorcy Mstsіslaŭščyny) [Word for word (Stable phrases in the speech of Mstsіslaŭščyna)] / G. F. Jurčanka. – Minsk : Navuka i technika, 1977 – 272 p. [in Belarusian]
Kazki 1989 – Kazki ŭ sučasnych zapisach [Fairy tales in modern records] / comp., intr. art. and comment. by K. P. Kabašnikaŭ, H. A. Bartaševič. – Minsk : Navuka i technika, 1989. – 663 p. [in Belarusian]
Kucharonak 2024 – Kucharonak, T. I. Sviatočny čas: narodnyja zvyčai i pavierji ŭ apoviedach biełarusaŭ [Holiday time: folk customs and beliefs in the tales of Belarusians] / T. I. Kucharonak. – Minsk : Bielarus. navuka, 2024. – 311 p. [in Belarusian]
Kuharchik 2010 – Kuharchik, Yu. Drevnepersidskie nadpisi Dariya I i Kserksa iz Persepolya (tekst, kommentarii, perevod) [Ancient Persian inscriptions of Darius I and Xerxes from Persepolis (text, comments, translation)] // Ehlektronnyi nauchnyi zhurnal SCRIPTORIUM: istoriya drevnego mira i srednikh vekov [Electronic scientific journal SCRIPTORIUM: history of the ancient world and the Middle Ages]. – No. 6. – 2010. – URL: https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/91500/1/Kuharchik_2.pdf. (date of access: 11.01.2024) [in Russian]
Kulikoŭ 2016 – Kulikoŭ, I. Abročnia [Altar] / I. Kulikoŭ // Ryhvieda [Rigveda] / trans. from Sanskrit by Ihar Kulikoŭ. – Minsk : Miedysont, 2016. – P. 424–426. [in Belarusian]
Kupalskija piesni – Kupalskija i piatroŭskija piesni [Kupala and Peter songs] / Akad. navuk Bielaruskaj SSR, In-t mastactvaznaŭstva, etnahrafii i faĺkloru. – Minsk : Navuka i technika, 1985. – 629 p. [in Belarusian]
Lehiendy i padanni – Lehiendy i padanni [Legends and lore] / Akad. navuk Bielaruskaj SSR, In-t mastactvaznaŭstva, etnahrafii i faĺkloru. – Minsk : Navuka i technika, 1983. – 542 p. [in Belarusian]
Lietapisy i chroniki – Lietapisy i chroniki Biełarusi: Siaredniaviečča i ranniemaderny čas [Chronicles of Belarus: The Middle Ages and Early Modern Times] / comp. by V. Voronin // Tematyčny dadatak da numaru “ARCHE” № 9 (2009) [Thematic supplement to the issue “ARCHE” No. 9 (2009)]. – 2010. – 902 p. [in Belarusian]
Lis 1989 – Lis, A. S. Valačobnyja piesni [Easter songs] / A. S. Lis. – Minsk : Navuka i technika, 1989. – 205 p. [in Belarusian]
Lobač 2013 – Lobač, U. A. Mif. Prastora. Čalaviek: tradycyjny kulturny landšaft bielarusaŭ u semijatyčnaj pierspektyvie [Myth. Space. Man: traditional cultural landscape of Belarusians in a semiotic perspective] / U. A. Lobač. – Minsk : Technalogija, 2013. – 510 p. [in Belarusian]
Long 1987 – Long, C. R. The Twelve Gods of Greece and Rome / Charlotte R. Long. – Leiden ; New York : E. J. Brill, 1987. – 372 p.
Lopatin 2006 – Lopatin, G. I. Kul’t sv. Nikolaya po sovremennym belorusskim svidetel’stvam [The Cult of St. Nicholas According to Modern Belarusian Evidence] / G. I. Lopatin // Paleoslavica. – 2006. – ХІV. – P. 287–313. – URL: https://ru.vetka-museum.by/o-muzee/publikatsii-sotrudnikov/kult-sv-nikolaya-po-sovremennym-belorusskim-svidetelstvam. (date of access: 07.08.2024) [in Russian]
Mahabharata – Mahabharata: vybranyja apoviedy (z indyjskaha epasu) [Magabgarata: selected stories [from the Indian epic] / trans. from Sanskrit: Ihar Kulikoŭ. – Minsk : A. M. Januškievič, 2022. – 482 p. [in Belarusian]
Mallory, Adams 2006 – Mallory, J. P., Adams, D. Q. Tḥe Oxford Introduction to Proto-Indo-European and tḥe Proto-Indo-European World / J. P. Mallory, D. Q. Adams. – Oxford : Univ. Press, 2006. – 731 p.
Mašynski 2014 – Uschodniaje Palessie [Eastern Palessie] / Kazimir Mašynski ; comp., subject. and comment. by U. Vasilievič; trans. from Polish by L. Salaviej. – Minsk : Bielarus. navuka, 2014. – 528 p. [in Belarusian]
Mifalohija 2011 – Mifalohija bielarusaŭ: encyklapiedyčny sloŭnik [The mythology of the Belarusians: encyclopedic dictionary] / comp. I. Klimkovič, V. Aŭtuška ; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – 607 p. [in Belarusian]
Mikhailov 2017 – Mikhailov, N. A. Istoriya slavyanskoi mifologii v XX veke [History of Slavic mythology in the 20th century]. – M. : In-t slavyanovedeniya RAN, 2017. – 344 p. [in Russian]
Moroz 2009 – Moroz, A. B. Svyatye Russkogo Severa: Narodnaya agiografiya [Saints of the Russian North: Folk Hagiography] / A. B. Moroz. – M. : OGI, 2009. – 528 p. [in Russian]
Nikiforovskiy 1897 – Nikiforovskiy, N. Ya. Prostonarodnye primety i pover’ya, suevernye obryady i obychai, legendarnye skazaniya o litsakh i mestakh [Common folk signs and beliefs, superstitious rituals and customs, legendary tales about persons and places] / N. Ya. Nikiforovskiy. – Vitebsk : Gubern. Tipo-Litografiya, 1897. – 307 p. [in Russian]
Nienadaviec 2003 – Nienadaviec, A. M. Vyšejšyja bostvy biełaruskaj mifalohii [Higher deities of Belarusian mythology] / A. M. Nienadaviec // Mifałohija. Duchoŭnyja vieršy [Mythology. Spiritual poems]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2003. – P. 183–224. [in Belarusian] Nikolskiy 1929 – Nikolskiy, N. M. Dokhristianskie verovaniya i kul’ty dneprovskikh slavyan [Pre-Christian beliefs and cults of the Dnieper Slavs] / N. M. Nikolskiy. – M. : Atheist, 1929. – 36 p. [in Russian]
Oderborn – Oderborn, P. Praŭdzivy i hruntoŭny apovied pra vieru rusaŭ [True and thorough account of the faith Rus] / P. Oderborn // Bielaruski histaryčny ahliad [Belarusian historical review]. – URL: https://www.belhistory.eu/archives/1358 (date of access: 24.05.2024) [in Belarusian]
Orthodox Confession – Pravoslavnoe ispovedanie Kafolicheskoi i Apostol’skoi Tserkvi Vostochnoi : s prilozheniem [Orthodox Confession of the Catholic and Apostolic Church of the East: with an appendix] / Peter (Mogila), Metropolitan of Kiev. – URL: https://azbyka.ru/otechnik/Petr_Mogila/pravoslavnoe-ispovedanie-kafolicheskoj-i-apostolskoj-tserkvi-vostochnoj/3_20#source (date of access: 11.10.2024) [in Russian]
Piatkievič 2004 – Piatkievič, Č. Rečyckaje Palessie [Palessie of Rečyca region] / Č. Piatkievič ; comp. by U. Vasilievič; trans. from Polish by L. Salaviej and U. Vasilievič. – Minsk : Bielaruski knihazbor, 2004. – 672 p. [in Belarusian]
Pokorny 1959 – Pokorny, J. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. I Band / Julius Pokorny. – Bern : Francke, 1959. – 1183 p.
Razauskas 2016 – Razauskas-Daukintas, D. Visi dievai: “panteono” sąvokos kilmė, pirminis turinys ir lietuviškas atitikmuo / D. Razauskas-Daukintas. – Vilnius : Lietuvos kultūros tyrimų institutas, 2016. – 72 p.
Romanov 1891 – Romanov, E. R. Belorusskii sbornik [Belarusian collection] : in 8 iss. / E. R. Romanov. – Vitebsk : Tipo-litografiya G. A. Malkin, 1891. – Iss. 4 : Skazki kosmogonicheskie i kul’turnye [Cosmological and cultural tales]. – 220 p. [in Russian]
Sanko 1994 – Sanko, S. Siužet pra “znikłaha boha”: hiecka-kryŭskija (biełaruskija) paraleli [The plot about the “disappeared god”: Hittite-Kryvian (Belarusian) parallels] / S. Sanko // Kryuja. – № 1. – 1994. – P. 5–18. [in Belarusian]
Sanko 2016 – Sanko, S. Hienieałohija i hiermienieŭtyka matyvu “mifičnaja istota na drevie” ŭ zamoŭnych tekstach: svietapohladny i kamparatyŭny aspiekty [Geneology and hermeneutics of the motif of a «mythic creature on the tree» in incantation texts: worldview and comparative aspects] / S. Sanko // Bielaruski faĺklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – Iss. 3. – Minsk : Bielarus. navuka, 2016. – P. 10–52. [in Belarusian]
Shein 1874 – Shein, P. V. Belorusskie narodnye pesni, s otnosyashchimisya k nim obryadami, obychayami i sueveriyami: s prilozheniem ob’yasnitel’nogo slovarya i grammaticheskikh primechanii [Belarusian folk songs, with related rites, customs and superstitions: with an explanatory dictionary and grammatical notes] / collection of P. V. Shein. – SPb. : Tip. Maykova, 1874. – 565 p. [in Russian]
Shtykhov 1994 – Shtykhov, G. V. Yazychestvo i khristianstvo v Polotskoi zemle [Paganism and Christianity in the Polotsk land] / G. V. Shtykhov // Starozhitnostі Rusі-Ukraїni [Antiquities of Rus-Ukraine]. – K., 1994. – P. 216–220. [in Russian]
Skvarčeŭski 2019 – Skvarčeŭski, Zm. Pa sliadach bahoŭ: narysy biełaruskaj mifałohii [In the footsteps of the gods: essays on Belarusian mythology] / Zm. Skvarčeŭski. – Minsk : Medisont, 2019. – 157 p. [in Belarusian]
Skvarčeŭski 2022 – Skvarčeŭski, D. V. Refleksy indajeŭrapiejskaj vyšejšaj mifałohii ŭ biełaruskaj mifapaetyčnaj tradycyi [Reflexes of Indo-European higher mythology in the Belarusian mythopoetic tradition] / D. V. Skvarčeŭski // Religiya i obshchestvo – 16 : sb. nauch. st. [Religion and Society – 16 : collection of scientific articles]. – Mogilev : MGU imeni A. A. Kuleshova, 2022. – P. 234–236. [in Belarusian]
Sloŭnik 1986 – Słoŭnik biełaruskich havorak paŭnočna-zachodniaj Biełarusi i jaje pahraničča [Dictionary of Belarusian dialects of northwestern Belarus and its borderlands] : in 5 vols. / comp. by Ju. F. Mackievič, A. I. Hrynavieckienie, Ja. M. Ramanovič, etc.; ed. Ju. F. Mackievič. – Minsk : Navuka i technika, 1986. – T. 5. – S – Ja. – 563 p. [in Belarusian]
Struve 1968 – Struve, V. V. Ehtyudy po istorii Severnogo Prichernomor’ya, Kavkaza i Srednei Azii [Studies in the History of the Northern Black Sea Region, the Caucasus, and Central Asia] / V. V. Struve. – L. : Nauka, Leningr. otd-ye, 1968. – 354 p. [in Russian]
Stryjkowski 1846 – Stryjkowski, M. Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiéj Rusi /M. Stryjkowski. – Warszawa : Nakład Gustawa Leona Glücksberga, 1846. – T. 1. – 392 s.
Šamak 2013 – Šamak, A. Mifałohija biełarusaŭ [Mythology of Belarusians] / A. Šamak. – Minsk : In-t kuĺtury Bielarusi, 2013. – 255 p. [in Belarusian]
Švied 2022 – Švied, I. A. Biełaruskaja mifałohija: vučebny dapamožnik [Belarusian mythology : a textbook] : in 2 parts / I. A. Švied. – Minsk : RIVŠ, 2022. – Part 2 : Antrapałohija. Demanałohija [Anthropology. Demonology]. – 288 p. [in Belarusian]
Štychaŭ 2000 – Štychaŭ, H. V. Jazyčnictva: narodnyja sviatkavanni i abrady [Paganism: folk celebrations and rituals] / H. V. Štychaŭ // Historyja Biełarusi [History of Belarus] : in 6 vols. – Vol. 1 : Staražytnaja Biełaruś: Ad pieršapačatkovaha zasialennia da siaredziny XIII st. [Ancient Belarus: From the initial settlement to the middle of the 13th century]. – Minsk : Ekapierspiektyva, 2000. – P. 273–280. [in Belarusian]
Tolstaya 2012 – Tolstaya, S. M. Yazychestvo [Paganism] / S. M. Tolstaya // Slavyanskie drevnosti: Ehtnolingvisticheskii slovar’ [Slavic Antiquities: Ethnolinguistic Dictionary]. – M. : Mezhdunar.otnosheniya, 2012. – Vol. 5. – P. 616–619. [in Russian]
Tolstoy 2013 – Tolstoy, N. I. Yazychestvo drevnikh slavyan [Paganism of the Ancient Slavs] / N. I. Tolstoy // Slavyanskaya ehtnolingvistika: voprosy teorii [Slavic Ethnolinguistics: Theoretical Issues] / N. I. Tolstoy, S. M. Tolstaya. – M. : In-t slavyanovedeniya RAN, 2013. – P. 51–66. [in Russian]
Toporov 1980 – Toporov, V. N. Vishvedeva / V. N. Toporov // Mify narodov mira. Ehntsiklopediya [Myths of the peoples of the world. Encyclopedia] : in 2 vols. – M. : Sov. entsikl., 1980. – Vol. 1. –P. 238. [in Russian]
Toporov 1995 – Toporov, V. N. Svyatost’ i svyatye v russkoi dukhovnoi kul’ture. [Holiness and Saints in Russian Spiritual Culture] / V. N. Toporov. – M. : “Gnosis” – Shkola “Yazyki russkoy kul’tury”, 1995. – Vol. I : Pervyi vek khristianstva na Rusi [The First Century of Christianity in Rus’]. – 875 p. [in Russian]
TMKB 2010 – Tradycyjnaja mastackaja kultura biełarusaŭ [Traditional artistic culture of Belarusians] : in 6 vols. / V. I. Baśko (etc); idea and general editing by T. B. Varfalamiejeva. – Minsk : Vyš. šk., 2001–2013. – Vol. 5, book 1 : Centralnaja Biełaruś [Central Belarus]. – 2010. – 847 p. [in Belarusian]
TMKB 2012 – Tradycyjnaja mastackaja kultura biełarusaŭ [Traditional artistic culture of Belarusians] : in 6 vols. / T. V. Valodzina, etc.; idea and general editing by T. B. Varfalamiejeva. – Minsk : Vyš. šk., 2001–2013. – Vol. 6, book 1 : Homielksaje Palessie i Padniaproŭje [Homel Palessie and the Padniaproŭje]. – 2012. – 910 p. [in Belarusian]
TMKB 2013 – Tradycyjnaja mastackaja kultura biełarusaŭ [Traditional artistic culture of Belarusians] : in 6 vols. / A. M. Bohanieva, etc, idea and general editing by T. B. Varfalamiejeva. – Minsk :Vyš. šk., 2001–2013. – T. 6, book 2. Homielksaje Palessie i Padniaproŭje [Homel Palessie and the Padniaproŭje.] – 2013. – 1231 p. [in Belarusian]
Valačobnyja piesni – Valačobnyja piesni [Easter songs] / comp. H. A. Bartaševič, L. M. Salaviej, comp. of music parts V. I. Jalataŭ. – Minsk : Navuka i technika, 1980. – 560 p. [in Belarusian]
Viasiellie 1983 – Viasielle [Wedding] / editors of the vol.: M. Hrynblat, A. Fiadosik. – Minsk : Navuka i technika, 1983. – Book 3. – 766 p. [in Belarusian]
Vnukovič, Hrynievič 2021 – Vnukovič, Ju., Hrynievič, Ja. Bielaruskija narodnyja piesni z vioski Bryksičy Baranavickaha pavieta, sabranyja U. Paŭliukoŭskim [Belarusian folk songs from the village Bryksičy Baranavičy district, collected by U. Paŭliukoŭski] / Ju. Vnukovič, Ja. Hrynievič // Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research].– Minsk : Bielarus. navuka, 2021. – Iss. 8. – P. 226–245. [in Belarusian]
Vuhlik 2005 – Vuhlik, I. R. Mifalohija bielarusaŭ: navučaĺna-mietadyčny dapamožnik [Mythology of Belarusians: educational and methodological manual] / I. R. Vuhlik. – Minsk : Sučasnyja viedy, 2005. – 150 p. [in Belarusian]
West 2007 – West, M. L. Indo-European Poetry and Mytḥ / M. L. West. – Oxford : Univ. Press, 2007. – 525 p.
Zajkoŭski 1998 – Zajkoŭski, E. M. Miesca Vialesa ŭ dachryscijanskim svietapohladzie nasielnictva Bielarusi [The Place of Veles in the Pre-Christian Worldview of the Population of Belarus] / E. M. Zajkoŭski. – Minsk : Propilei, 1998. – 15 p. [in Belarusian]
Zamovy 1992 – Zamovy [Spells] / comp., comment. H. A. Bartaševič, ed. A. S. Fiadosik. – Minsk : Navuka i technika, 1992. – 597 p. [in Belarusian]
Zamovy 2009 – Zamovy [Spells] / comp. U. A. Vasilevič, L. M. Salaviej; introd. L. M. Salaviej. – Minsk : Belarus, 2009. – 519 p. [in Belarusian]
Zimovyja piesni – Zimovyja piesni. Kaladki i ščadroŭki [Winter Songs. Carols and ščadroŭki] / сomp., systemat. texts, introductory art. and comments A. I. Hurski ; comp., systemat., characteristics and editing of melodies by Z. Ja. Mažejka ; ed. M. Ja. Hrynblat. – Minsk : Navuka i technika, 1975. – 736 p. [in Belarusian]
Žniŭnyja piesni – Žniŭnyja piesni [Harvest Songs] / Akademija navuk Bielaruskaj SSR, Instytut mastactvaznaŭstva, etnahrafii i faĺklory. – Minsk : Navuka i technika, 1974. – 813 p. [in Belarusian]
Каментароў — 0
Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.