2024 - Скварчэўскі, Дз. Сакралізацыя прыродных і культурных аб’ектаў у Беларусі (на прыкладзе калодзежа каля в. Паручнікі Бешанковіцкага р-на)
Поўная назва (для бібліяграфій)
Title (EN)
Аўтар(ы)
Выданне, дзе апублікаваны
Дзе пачытаць (спасылкі)
Информация об авторе
Скварчэўскі Дзмітрый Вячаслававіч – намеснік старшыні праўлення Рэспубліканскага саюза турыстычнай індустрыі, кандыдат гістарычных навук, г. Мінск, пр-т Незалежнасці, 11/2-526, 220030. E-mail: skvarcheuski@inbox.ru
Ключавыя словы
Ключевые слова
Keywords
Звязаныя сэрыі
Гады публікацыі
Карта
Аннотация
В представленной публикации на основе архивных документов рассматривается процесс сакрализации колодца вблизи д. Поручники Бешенковичского р-на. Этот случай является показательным примером того, как происходил процесс появления и функционирования народных святынь на территории Беларуси. Архивные документы предоставляют уникальную возможность узнать многие аспекты, которые остаются неизвестными или малоизвестными: как происходила сакрализация, формировалась и развивалась традиция почитания, как функционировали святыни, кто о них заботился, какова была судьба пожертвований, каково было отношение общества, церкви и власти.
Автор на примере случая с колодцем, используя дополнительные материалы, предложил модель возникновения и существования народных святынь:
сакральный прецедент;
верификация сакрального прецедента;
сакрализация объекта;
культурная формализация объекта;
легитимизация святыни;
складывание традиции почитания;
трансформация святыни;
упадок святыни и ее последующее исчезновение/восстановление.
Сакральным прецедентом стало появление изображения креста в замерзшем колодце на праздник Богоявления в 1894 г. Люди начали приписывать воде целебные свойства после повторных случаев появления изображений креста, а частично подтвержденные слухи об исцелении послужили причиной массового паломничества к колодцу. Наибольшее количество паломников было зафиксировано на Пасху. В архивных документах сохранился точный перечень пожертвований, которые оставляли у колодца. В основном паломники жертвовали деньги и ткани (лен и шерсть). Собранными пожертвованиями распоряжались жители д. Поручники. Впоследствии пожертвования были переданы приходской церкви в Бешенковичах. Местные жители просили церковь признать святыню, однако специально созданная по распоряжению губернатора комиссия не подтвердила целебные свойства воды. Официальное признание народной святыни со стороны церкви и государственной власти было важным условием для сохранения и развития традиции почитания природных и культурных объектов в Беларуси во второй половине XIX века. Местные власти приняли меры, чтобы остановить почитание колодца в д. Поручники: запрет на посещение до вынесения официального решения, пропаганда идеи о вреде воды. Колодец так и не был официально признан, и в скором времени прекратилось его массовое почитание.
Святой колодец не сохранился до наших дней, но автор точно локализовал его местонахождение. Память о святом источнике (колодце) сохранилась только в одной семье в д. Поручники среди потомков одного из непосредственных участников событий 1894–1895 гг.
Summary
This publication, based on archival documents, examines the process of sacralization of the well near the Pаručniki village, Biešankovičy district. This case is an illustrative example of the process
of emergence and functioning of sacred sites on the territory of Belarus. Archival documents give
us a unique opportunity to learn many aspects that remain unknown or little-known: how sacralization took place, how the tradition of veneration was formed and developed, how the shrines functioned, who took care of them, what was the fate of the donations, what was the attitude of society, the church and the authorities.
Using the case of a well near the Pаručniki village with additional materials, the author proposed a model of the emergence and existence of folk shrines:
sacred precedent;
verification of sacred precedent;
sacralization of the object;
cultural formalization of the object;
legitimization of the shrine;
the formation of a tradition of veneration;
transformation of the shrine;
the decline of the shrine and its subsequent disappearance/restoration.
The appearance of the image of the cross in the frozen well on the Feast of the Epiphany in 1894 was a sacred precedent. People began to consider the water healing after repeated occurrences of images
of the cross. Partially confirmed rumors of healing were the reason for a mass pilgrimage to the well. The largest number of pilgrims was recorded on Easter. Archival documents have preserved the exact list of donations that were left at the well. Mostly pilgrims brought money and linen and wool textiles. The donations were managed by the inhabitants of the village of Paručniki. The donations were later transferred to the parish church in Biešankovičy. Local residents asked the church to officially recognize the shrine, but a special commission created by the governor didn’t confirm the healing properties
of the water. Official recognition of the folk shrine by the church and state authorities was an important condition for the preservation and development of the tradition of veneration of natural and cultural objects in Belarus in the second half of the 19th century. The local authorities took measures to stop the veneration of the well in Paručniki: a ban on visiting, propaganda of the idea that the water was harmful. The well was never officially recognized, and its mass veneration soon ceased.
The holy well has not survived to this day, but the author localized its location. The memory
of the holy spring (well) was preserved only in one family in the Pаručniki village among the descendants of one of the direct participants in the events of 1894–1895.
Спіс літаратуры
Багдановіч 1995 – Багдановіч А. Я. Перажыткі старажытнага светасузірання ў беларусаў: этнаграф. нарыс. – Рэпрынт. выд. 1895 г. / А. Я. Багдановіч. – Мінск : Беларусь, 1995. – 186 с.
Бутаў 2018 – Бутаў, I. «Святы камень» з в. Пацэвiчы Мастоўскага раёна / I. Бутаў // Беларускi фальклор: матэрыялы i даследаваннi. – 2018. – Вып. 5. – С. 288–298.
Бутаў 2021 – Бутаў, I. Згадкi пра культавыя і гістарычныя камянi ў архівах Беларусі і Літвы / I. Бутаў // Беларускi фальклор: матэрыялы i даследаваннi. – 2021. – Вып. 8. – С. 189–211.
Бутаў 2022 – Бутаў, I. Цуд на Заходняй Бярэзіне: малавядомае святое месца ў Іўеўскім раёне Гродзенскай вобласці / I. Бутаў // Беларускi фальклор: матэрыялы i даследаваннi. – 2022. – Вып. 9. – C. 125–138.
Бутов 2020 – Бутов, И. С. Замогильская проща и ее чудотворный камень / И. С. Бутов // Беларусь, Глыбоцкi край i Эдвард Вайнiловiч: матэрыялы наук.-практ. канф., г. Глыбокае, 25 верас. 2020 г. – Мінск : IВЦ Мiнфiна, 2020. – С. 429–450.
Винокуров 2016 – Винокуров, В.Ф. Рукотворный парк валунов – геологическое наследие Беларуси // Таинственная Беларусь – II: материалы конф., г. Минск, 16 января 2016 г. – Минск : Регистр, 2016. – С. 178–192.
Ганчар 2008 – Ганчар, А. И. Римско-католический костел в Беларуси (1864–1905 гг.) /
А. И. Ганчар. – Гродно : ГГАУ, 2008. – 276 с.
Дучыц, Клімковіч 2004 – Дучыц, Л., Клімковіч, І. «Ад прадзедаў спакон вякоў нам засталася спадчына...» / Л. Дучыц, І. Клімковіч // Маладосць. – № 10. – 2004. – С. 134–139.
Дучыц, Клімковіч 2011 – Дучыц, Л., Клімковіч, І. Сакральная геаграфія Беларусі / Л. Дучыц, І. Клімковіч. – Мінск : Літаратура і Мастацтва, 2011. – 382 с.
Зайкоўскі, Дучыц 2001 – Зайкоўскі, Э. М., Дучыц, Л. У. Жыватворныя крыніцы Беларусі / Э. М. Зайкоўскі, Л. У. Дучыц. – Мінск : Ураджай, 2001. – 111 с.
Ледавіковыя 1993 – Ледавіковыя валуны Беларусі: Эксперым. база вывучэння валуноў / С. Д. Астапава, У. Я. Бардон, М. А. Вальчык і інш. – Мінск : Навука і тэхніка, 1993. – 159 с.
Лобач 2008 – Лобач, У. А. Культавыя крыніцы беларуска-рускага (Полацка-Себежскага) памежжа: да праблемы вывучэння і захавання / У. А. Лобач // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі : [зб. арт.]. – Мінск. – 2008. – Вып. 4. – С. 359–367.
Лобач 2009 – Лобач, У. А. Культавыя крыніцы БеларускагаПадзвіння: вопыт арэальнага даследавания / У. А. Лобач // Беларускае Падзвінне : вопыт, методыка і вынікі палявых даследаванняў (да 80-годдзя пачатку археалагічных раскопак у г. Полацку) : зб. навук. пр. рэсп. навук.-практ. семінара, 20–21 ліст. 2008 г. – Наваполацк : ПДУ, 2009. – С. 213–226.
Лобач 2013 – Лобач, У. А. Міф. Прастора. Чалавек : традыцыйны культурны ландшафт беларусаў у семіятычнай перспектыве : [манаграфія] / У. А. Лобач. – Мінск : Тэхналогія, 2013. – 510 с.
Лобач, Валодзіна 2016 – Лобач, У. А., Валодзіна, Т. В. Святыя крыніцы Беларусі / Уладзімір Лобач, Таццяна Валодзіна. – Мінск : Беларус. навука, 2016. – 188 с.
Ляўкоў 1992 – Ляўкоў, Э. А. Маўклівыя сведкі мінуўшчыны / Э. А. Ляўкоў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1992. – 213 с.
НГАБ – Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. – Фонд 1430. – Воп. 1. – Спр. 42 214.
О «святом» колодце близ д. Поручники Бешенковичского прихода (08.05.1894 – 21.03.1895).
ПЭЗ – Полацкі этнаграфічны зборнік. Вып. 2, Ч. 1 : Народная проза беларусаў Падзвіння : у 2 ч. Ч. 1 / уклад., прадм. У. А. Лобача. – Наваполацк : ПДУ, 2011. – 290 с.
Сержпутоўскі 2009 – Сержпутоўскі А. К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў / А. К. Сержпутоўскі; склад., уступ. арт., паслясл., навук. рэд., літ. апрац. У. К. Касько. – Мінск : Выш. шк., 2009. – 478 с.
References
Bahdanovič 1995 – Bahdanovič, A. Ja. Pieražytki staražytnaha svietasuzirannia ŭ bielarusaŭ: etnahrafičny narys [Relics of the ancient worldview of Belarusians: Ethnographic essay] / A. Ja. Bahdanovič. – Minsk : Bielaruś, 1995. – 186 p. [in Belarusian]
Butaŭ 2018 – Butaŭ, I. “Sviaty kamień” z v. Pacevičy Mastoŭskaha rajona [“Holy stone” from village Pacevichy Mosty district] / I. Butaŭ // Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – 2018. – Iss. 5. – P. 288–298. [in Belarusian]
Butaŭ 2021 – Butaŭ, I. Zhadki pra kultavyja I histaryčnyja kamiani ŭ archivach Bielarusi i Litvy [References to cult and historical stones in the archives of Belarus and Lithuania] / I. Butaŭ // Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – 2021. – Iss. 8. – P. 189–211. [in Belarusian]
Butaŭ 2022 – Butaŭ, I. Cud na Zachodniaj Biarezinie: malaviadomaje sviatoje miesca ŭ Iŭjeŭskim rajonie Hrodzienskaj voblaści [Miracle on the western Berezina: a little-known holy place in the Ivyevsky district of the Hrodna region] / I. Butaŭ // Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – 2022. – Iss. 9. – P. 125–138. [in Belarusian]
Butov 2022 – Butov, I. S. Zamogil’skaya proshcha i yeye chudotvornyy kamen [Proshcha of Zamohille and its miraculous stone] / I. S. Butov // Bielaruś, Hlybocki kraj i Edvard Vajnilovič: materyjaly navuk.-prakt. kanf., h. Hlybokaje, 25 vieras. 2020 h. [Belarus, Hlybockaje region i Edvard Vajnilovič: materials of science and practice conference, Hlybokae, September 25, 2020] – Minsk : IVC Minfina, 2020. – P. 429–450. [in Russian]
Vinokurov 2016 – Vinokurov, V. F. Rukotvornyj park valunov – geologicheskoe nasledie Belarusi [Man-made park of boulders – geological heritage of Belarus] // Tainstvennaja Belarus – II: materialy konf. [Mysterious Belarus – II: conference materials, Minsk, January 16, 2016]. – Minsk : Register, 2016. – P.178–192. [in Russian]
Hančar 2008 – Hančar, A. I. Rimsko-katoličieskij kostiol v Bielarusi (1864 – 1905) [Roman CatholicChurch in Belarus (1864–1905)] / A. I. Hančar. – Hrodna : GGAU, 2008. – 276 p. [in Russian]
Dučyc, Klimkovič 2004 – Dučyc, L. “Ad pradziedaŭ spakon viakoŭ nam zastalasia spadčyna [“We have a legacy from great-grandfathers from time immemorial...”] / L. Dučyc, I. Klimkovič // Maladość [Youth]. – № 10. – 2004. – P. 134–139. [in Belarusian]
Dučyc, Klimkovič 2001 – Dučyc, L. Sakralnaja heahrafija Bielarusi [Sacral geography of Belarus] / L. Dučyc, I. Klimkovič. – Minsk : Litaratura i Mastactva, 2011. – 382 p. [in Belarusian]
Zajkoŭski, Dučyc 2001 – Zajkoŭski, E. M. Žyvatvornyja krynicy Bielarusi [Life-giving springs
of Belarus] / E. M. Zajkoŭski, L. U. Dučyc. – Minsk : Uradžaj, 2001. – 111 p. [in Belarusian]
Laŭkoŭ 1992 – Laŭkoŭ, E. A. Maŭklivyja sviedki minuŭščyny [Silent witnesses of the past] / E. A. Laŭkoŭ. – Minsk : Navuka i technika, 1992, ‒ 213 p. [in Belarusian]
Ledavikovyja 1993 – Ledavikovyja valuny Bielarusi: Ekspierymentalnaja baza vyvučennia valunoŭ [Glacial boulders of Belarus: Experimental base of boulders study] / S. D. Astapava, U. Ja. Bardon, M.A. Valčyk and others. – Minsk : Navuka i technika, 1993. – 159 p. [in Belarusian]
Lobač 2008 – Lobač, U. A. Kultavyja krynicy bielaruska-ruskaha (Połacka-Siebiežskaha) pamiežža:da prabliemy vyvučennia i zachavannia [Cult sources of the Belarusian-Russian (Polack-Sebezh) border: to the problem of study and preservation] / U. A. Lobač // Pytanni mastactvaznaŭtva, etnalohii i falklarystyki [Questions of art history, ethnology and folkloristics]. – Minsk. – 2008. – Vol. 4. – P.359–367. [in Belarusian]
Lobač 2009 – Lobač, U. A. Kultavyja krynicy Biełaruskaha Padzvinnia: vopyt arealnaha dasledavannia[Cult sources of the Belarusian Padzvinnie: area research experience] / U. A. Lobač // Biełaruskaje Padzvinnie: vopyt, mietodyka i vyniki palavych dasledavanniaŭ [Belarusian Padzvinnie: experience, methodology and results of field research]. – Navapolack : PDU, 2009. – P. 213–226. [in Belarusian]
Lobač 2013 – Lobač, U. A. Mif. Prastora. Čalaviek: tradycyjny kulturny landšaft bielarusaŭ
u semijatyčnaj pierspektyvie [Myth. Space. Man: traditional cultural landscape of Belarusians
in a semiotic perspective] / U. A. Lobač. – Minsk : Technalogija, 2013. – 510 p. [in Belarusian]
Lobač, Valodzina 2016 – Lobač, U. A. Sviatyja krynicy Bielarusi [Holy springs of Belarus] /
U. A. Lobač, T. V. Valodzina. – Minsk : Bielarus. navuka, 2016. – 188 p. [in Belarusian]
NHAB – National Historical Archives of Belarus. – F. 1430. – Vop. 1. – Spr. 42214. O “sviatom” kolodce bliz d. Paručniki, Bešenkovičskogo prichoda [About the “holy” well near the village of Paručniki, Bešankovičy parish] (08.05.1894 – 21.03.1895). [in Russian]
PEZ – Połacki etnagrafičny zbornik [Polack ethnographic collection] / comp. U. A. Lobač. – Navapolack : PDU, 2011. – Iss. 2, part 1: Narodnaja proza bielarusaŭ Padzvinnia [Folk prose of Belarusians of Padzvinnie region]: in 2 part. Part 1. - 290 p. [in Belarusian]
Sieržputoŭski 2009 – Sieržputoŭski, A. K. Prymchi i zababony bielarusaŭ-palešukoŭ [Prymkhi and superstitions of Belarusians of Pallessie] / A. K. Sieržputoŭski. – Minsk : Vyš. šk., 2009. – 478 p. [in Belarusian]
Каментароў — 0
Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.