Поўная назва (для бібліяграфій)

Грунтоў, С. Памяць вусная, пісьмовая, вечная ў культуры беларускіх сялян пачатку ХХ ст. / С. Грунтоў // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні: зб. навук. пр. – Мінск : Беларус. навука, 2024. – Вып. 11. – С. 11–27. DOI: 10.29235/2411-2763-2024-11-11-27

Title (EN)

Hruntou, Siarhei. Oral, written, eternal memory in the culture of Belarusian peasants at the beginning of the 20th century, Bielaruski falklor: materyjaly i dasliedavanni, 2024, iss. 11, pp. 11–27. DOI: 10.29235/2411-2763-2024-11-11-27

Информация об авторе

Грунтов Сергей Владимирович – кандидат исторических наук. Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы, Национальная академия наук Беларуси (ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, Минск, Республика Беларусь). E-mail: szereszew@gmail.com

About the author

Siarhei Hruntou – PhD (Hist.). The Center for Belarusian Culture, Language and Literature researches, National Academy of Sciences of Belarus (1 Surganov Str., Bldg 2, Minsk 220072,
Belarus). E-mail: szereszew@gmail.com

Ключавыя словы

Ключавыя словы: памяць, народная культура, беларусы, духоўныя вершы, жабракі, памінкі, продкі, памерлыя.

Ключевые слова

Ключевые слова: память, народная культура, белорусы, духовные стихи, нищие, поминки, предки, умершие.

Keywords

memory, folk culture, Belarusians, spiritual poems, beggars, wakes, ancestors, dead.

Гады публікацыі

Звязаныя лакацыі

Аннотация

В статье рассматриваются основные формы памяти в культуре белорусских крестьян начала ХХ века. Основное внимание уделяется категории «вечная память», которая анализируется в связке с «памятью устной» и «памятью письменной». «Вечная память» ранее не становилась темой отдельного рассмотрения в исследованиях народной культуры белорусов. Вместе с тем это важнейшая категория, которая помогает понять в целом структуру представлений о памяти у белорусов. Основным источником для ее рассмотрения стали поминальные духовные стихи, два из которых приводятся целиком и анализируются в деталях. Рассматривается проблема субъектности памяти, связь «вечной памяти» и поминальных практик со включением/исключением из сообщества предков. Обращается внимание на топографические аспекты «вечной памяти» и ее связь с эсхатологией. Статья намечает новую область для исследования способов мышления в традиционном деревенском сообществе, указывает на возможные дополнения в принятые сегодня стратегии исследования культуры памяти в целом.

Summary

The article examines the main forms of memory in the culture of Belarusian peasants at the beginning of the XX century. The main attention is paid to the category “eternal memory”, which is considered in conjunction with “oral memory” and “written memory”. “Eternal memory” has not previously become a topic of separate consideration in studies of the folk culture of Belarusians. At the same time, this is very important category that helps to understand the overall structure of ideas about memory among Belarusians. The main source for its consideration was commemorational spiritual verses, two of which are given in full and analyzed in detail. The problem of subjectivity of memory, the connection of “eternal memory” and memorial practices with inclusion/exclusion from the community of ancestors is considered. Attention is drawn to the topographical aspects of “eternal memory” and its connection with eschatology. The article outlines a new area for research into ways of thinking in a traditional village community, and indicates possible additions to the strategies that are used today for studying the culture of memory in general.

Памер праглядальніка дакумента можна мяняць, пацягнуўшы за правы ніжні яго кут
Калі праглядальнік пусты, паспрабуйце перазагрузіць старонку ці перайдзіце па спасылцы ў полі "Дзе пачытаць".

Спіс літаратуры

Ассман 2014 – Ассман, А. Длинная тень прошлого: мемориальная культура и историческая политика / Алейда Ассман. – М. : Новое литературное обозрение, 2014. – 323 с.
Ассман 2004 – Ассман, Я. Культурная память: Письмо, память о прошлом и полит. идентичность в высоких культурах древности / Ян Ассман. – М. : Яз. славян. культуры, 2004. – 363 с.
Аўсейчык 2016 – Аўсейчык, У. Старцы (жабракі) у пахавальна-памінальнай абраднасці беларусаў Падзвіння (па этнаграфічных матэрыялах ХІХ–ХХ стст.) / У. Аўсейчык // Беларускае Падзвінне: вопыт, методыка і вынікі палявых даследаванняў. – 2016. – С. 223–233.

Варенцов 1860 – Варенцов, В. Г. Сборник русских духовных стихов / В. Г. Варенцов. –
СПб. : Изд-во Д. Е. Кожанчикова, 1860. – 251 с.
Груша 2015 – Груша, А. И. Документальная письменность Великого Княжества Литов-
ского (конец XIV – первая треть XVI в.) / А. И. Груша. – Мінск : Беларус. навука, 2015. – 464 с.
Залилов 2014 – Залилов, И. З. Граффити Спасо-Преображенской церкви в Полоцке
XII–XVII вв. / И. З. Залилов. – Полоцк : Спасо-Евфросиниевский женский монастырь в г. Полоцке, 2014. – 108 с.
Зеленин 1995 – Зеленин Д. К. Избранные труды. Очерки русской мифологии: умершие
неестественной смертью и русалки / Д. Зеленин. – М. : Индрик, 1995. – 430 с.
Карский 1916 – Карский, Е. Ф. Белорусы. Т. 3. Очерки словесности белорусского племени. 1.Народная поэзия / Е. Ф. Карский. – М., 1916. – 557 с.
Лісейчыкаў 2022 – Лісейчыкаў, Д. В. «Ходилъ по церкви и тамъ надгробокъ писаныи виделъ...»: кірылічныя надмагіллі XVI–XVII стст. На землях ВКЛ / Д. В. Лісейчыкаў // Epitaphium: пахавальная культура народаў Вялікага Княства Літоўскага: [зборнік артыкулаў] / Дэпартамент па архівах і справаводстве М-ва юстыцыі Рэсп. Беларусь, Нац. гіст. архіў Беларусі. – Мінск : НГАБ, 2022. – С. 69–101.
Марозаў 2003 – Марозаў, А. У. Беларускія духоўныя вершы: крыніцы вывучэння, геаграфічнае распаўсюджанне, асаблівасці выканання, сюжэтна-вобразная разнастайнасць // Міфалогія. Духоўныя вершы / А. М. Ненадавец, А. У. Марозаў, Л. М. Салавей, Т. А. Івахненка; навук. рэд. А. С. Фядосік. – Мінск : Беларус. навука, 2003. – С. 382–424.
Народная 2012 - Народная демонология Полесья. Т. 2 : Демонологизация умерших людей. – М. : Рукописные памятники Древней Руси, 2012. – 800 с.
Никифоровский 1892 – Никифоровский, Н. Я. Очерки Витебской Белоруссии / Н. Я. Никифоровский // Этнографическое обозрение. – 1892. – Кн. 12, № 1. – Вып. 1. Старцы. – С. 70–105.
Пахаванні 1986 – Пахаванні. Памінкі. Галашэнні / уклад. У Васілевіч ; Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1986. – 613 с.
Пагашчанін. Крывічанскія дзяды / Пагашчанін // Крывіч. – 1927. – № 12. – С. 66–69.
Романов 1912 – Романов, Е. Р. Белорусский сборник. Вып. 8–9 : Быт белоруса. Словарь условных языков / Е. Р. Романов. – Вильна : Тип. А. Г. Сыркина, 1912. – 724 с.
Сія 1939 – Сiя помияннiк Татианы Анфисовой 1939 [Рукапіс у зборы Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі]
Снапковская 2014 – Снапковская, С. В. Этнокультурные и исторические основания регионализации образования на территории Беларуси: конец ХIХ – начало ХХ века / С. В. Снапковская // Белая вежа. – 2014. – № 6. – С. 108–117.
Шейн 1890 – Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края : [в 3 т.]. – Т. 1, ч. 2 : Бытовая и семейная жизнь белоруса в обрядах и песнях / собранные и приведенные в порядок П. В. Шейном. – СПб. : Тип. Импер. Акад. наук, 1890. – 708 с.
Шейн 1893 – Шейн П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2 : Сказки, анекдоты, легенды, предания, воспоминания, пословицы, загадки, приветствия, пожелания, божба, проклятия, ругань, заговоры, духовные стихи и проч. – СПб. : Тип. Имп. Акад. наук, 1893. – XXII, 715 с.

References

Assman 2014 – Assman, A. Dlinnaya ten’ proshlogo: memorial’naya kul’tura i istoricheskaya politika [The Long Shadow of the Past: Memorial Culture and Historical Politics] / Aleyda Assman. – M.: Novoye literaturnoye obozreniye, 2014. – 323 p. [in Russian]
Assman 2004 – Assman, J. Kul’turnaya pamyat’: Pis’mo, pamyat’ o proshlom i polit. Identichnost’v vysokikh kul’turakh drevnosti [Cultural memory: Writing, memory of the past and politics. identity in high cultures of antiquity] / Yan Assman. – M. : Yaz. slavyan. kul’tury, 2004. – 363 p. [in Russian]
Aŭsiejčyk 2016 – Aŭsiejčyk, U. Starcy (žabraki) u pachavaĺna-paminaĺnaj abradnasci bielarusaŭ Padzvinnia (pa etnahrafičnych materyjalach XIX–XX stst.) [Old men (beggars) in the funeral and memorial rite of the Belarusians Calling (based on ethnographic materials of the 19th – 20th centuries)] / U. Aŭsiejčyk // Bielaruskaje Padzvinnie: vopyt, mietodyka i vyniki paliavych dasliedavanniaŭ. – 2016. – P. 223–233. [in Belarusian]
Varentsov 1860 – Varentsov, V. G. Sbornik russkikh dukhovnykh stikhov [Collection of Russian spiritual poems] / V. G. Varentsov. – SPb. : Izd-vo D. Ye. Kozhanchikova, 1860. – 251 p. [in Russian]
Grusha 2015 – Grusha, A. I. Dokumental’naya pis’mennost’ Velikogo Knyazhestva Litovskogo (konets XIV – pervaya tret’ XVI v.) [Documentary writing of the Grand Duchy of Lithuania (end
of the 14th – first third of the 16th century)] / A. I. Grusha. – Minsk : Belarus. navuka, 2015. – 464 p. [in Russian]
Zalilov 2014 – Zalilov, I. Z. Graffiti Spaso-Preobrazhenskoy tserkvi v Polotske XII–XVII vv. [Graffiti of the Transfiguration Church in Polotsk, XII–XVII centuries] / I. Z. Zalilov. – Polotsk : Spaso-
Yevfrosiniyevskiy zhenskiy monastyr’ v g. Polotske, 2014. – 108 p. [in Russian]
Zelenin 1995 – Zelenin, D. K. Izbrannyye trudy. Ocherki russkoy mifologii: umershiye neyestestvennoy smert’yu i rusalki [Selected works. Essays on Russian mythology: those who died an unnatural death and mermaids] / D. Zelenin. – M. : Indrik, 1995. – 430 p. [in Russian]
Karskiy 1916 – Karskiy, Ye. F. Belorusy. [Belarusians] / Ye. F. Karskiy. – M., 1916. – T. 3 : Ocherki slovesnosti belorusskogo plemeni. 1. Narodnaya poeziya. [T. 3. Essays on the literature of the Belarusian tribe. 1. Folk poetry]. – 557 p. [in Russian]
Lisiejčykaŭ 2022 – Lisiejčykaŭ, D. V. «Chodil’ po cierkvi i tam nadhrobok’ pisanyi vidiel’...»: kiryličnyja nadmahilli XVI–XVII stst. Na ziemliach VKL [“I walked around the church and saw
inscriptions on the gravestones there...”: Cyrillic tombstones of the 16th – 17th centuries on the lands
of GDL] / D. V. Lisiejčykaŭ // Epitaphium: pachavaĺnaja kuĺtura narodaŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha: [zb. art.] / Departamient pa archivach i spravavodstvu Ministerstva justycyi Respubliki Bielaruś, Nacyjanaĺny histaryčny archiŭ Bielarusi. – Minsk : NHAB, 2022. – P. 69–101. [in Belarusian]
Marozaŭ 2003 – Marozaŭ, A. U. Bielaruskija duchoŭnyja vieršy: krynicy vyvučennia, hieahrafičnaje raspaŭsiudžannie, asablivasci vykanannia, siužetna-vobraznaja raznastajnasć // Mifalohija. Duchoŭnyja vieršy [Belarusian spiritual poems: sources of study, geographical distribution, performance features, plot-image diversity] / A. M. Nienadaviec, A. U. Marozaŭ, L. M. Salaviej, T. A. Ivachnienka; ed. A. S. Fiadosik. – Minsk : Bielarus. navuka, 2003. – P. 382–424. [in Belarusian]
Nikiforovskiy 1892 – Nikiforovskiy, N.Ya. Ocherki Vitebskoy Belorussii. / N. Ya. Nikiforovskiy // Etnograficheskoye obozreniye. – 1892. – Kn. 12, № 1. – Vyp. 1. Startsy [Essays on Vitebsk Belarus.
Vol. 1. Elders]. – P. 70–105. [in Russian]
Pachavanni 1986 – Pachavanni. Paminki. Halašenni [Funerals. Commemoration. Announcements] / Akad. navuk Bielaruskaj SSR, In-t mastactvaznaŭstva, etnahrafii i faĺkloru. – Minsk : Navuka i technika, 1986. – 613 p. [in Belarusian]
Pahaščanin. Kryvičanskija dziady [The Dzidy of the Kryvichs] / Pahaščanin // Kryvič. – 1927. – № 12. – S. 66–69.
Romanov 1912 – Romanov, Ye. R. Belorusskiy sbornik [Belarusian collection] / Ye. R. Romanov. – Vil’na : Tipografiya A. G. Syrkina, 1912. – Vol. 8–9 : Byt belorusa. Slovar’ uslovnykh yazykov [Life
of a Belarusian. Dictionary of conventional languages]. – 724 p. [in Russian]
Siya 1939 – Siya pomiyannik Tatiany Anfisovoy 1939 [Rukopis’] [This is commemoration
of Tatiana Anfisova 1939 [Rukopis’ v sobranii Natsional’noy biblioteki Belarusi]. [in Russian]
Snapkovskiaya 2014 – Snapkovskaya, S. V. Etnokul’turnyye i istoricheskiye osnovaniya regionalizatsii obrazovaniya na territorii Belarusi: konets XIX – nachalo XX veka [Ethnocultural and historical foundations of regionalization of education on the territory of Belarus: the end of the 19th – beginning of the 20th century] / S. V. Snapkovskaya // Belaya vezha. – 2014. – № 6. – P. 108–117. [in Russian]
Sheyn 1890 – Sheyn, P. V. Materialy dlya izucheniya byta i yazyka russkogo naseleniya Severo-Zapadnogo kraya [Materials for studying the life and language of the Russian population of the North-Western Territory] : [in 3 vol.] / P. V. Sheyn. – SPb. : Tip. Imp. Akad. nauk, 1890. – T. 1, part 2 : Bytovaya i semeynaya zhizn’ belorusa v obryadakh i pesnyakh [Everyday and family life of a Belarusian in rituals and songs]. – 708 p. [in Russian]

Sheyn 1893 – Sheyn, P. V. Materialy dlya izucheniya byta i yazyka russkogo naseleniya Severo-Zapadnogo kraya. [Materials for studying the life and language of the Russian population of the North-Western Territory] / P. V. Sheyn. – SPb. : Tip. Imp. Akad. nauk, 1893. – Vol. 2 : Skazki, anekdoty,
legendy, predaniya, vospominaniya, poslovitsy, zagadki, privetstviya, pozhelaniya, bozhba, proklyatiya, rugan’, zagovory, dukhovnyye stikhi i proch. [Fairy tales, anecdotes, legends, traditions, memories, proverbs, riddles, greetings, wishes, gods, curses, swearing, conspiracies, spiritual poems, etc.]. – XXII, 715 p. [in Russian]

Гэта кэшаваныя старонка. Апошняя сінхранізацыя з базай - 14.12.2024 02:27:35

Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.

Відэакурсы па этнаграфіі

Самы час вучыцца анлайн! Нашы відэакурсы размешчаны на адукацыйнай платформе Stepik.org і акрамя відэа утрымліваюць праверачныя тэсты для самакантролю.

Запісацца

Выкладчык: Уладзімір Лобач

Аб’ём: 70 урокаў, 14 гадзін відэа, 127 тэставых пытанняў

Курс прапануе паглыбленае азнаямленне з этнічнай гісторыяй і этнакультурнай спецыфікай Беларусі. Прадстаўлены лекцыі па раздзелах і тэмах вучэбнай праграмы "Этнаграфія Беларусі", якая выкладаецца аўтарам у Полацкім дзяржаўным універсітэце.

Запісацца

Выкладчык: Зміцер Скварчэўскі

Аб’ём: 13 урокаў, 2 гадзіны відэа, 100 тэставых пытанняў

Сярод разнастайных аспектаў беларускай міфалогіі, прадметам курсу абраны персанажны код: боствы, духі, дэманічныя істоты, героі і т.п.