2022 - Аліферчык, Т. Уяўленні беларусаў аб з’яўленні дзіцяці на свет: формулы, матывы, арэальная характарыстыка
Поўная назва (для бібліяграфій)
Title (EN)
Аўтар(ы)
Выданне, дзе апублікаваны
Дзе пачытаць (спасылкі)
Информация об авторе
Олиферчик Татьяна Николаевна – кандидат филологических наук. Центр исследований белорусской культуры, языка и литературы, Национальная академия наук Беларуси (ул. Сурганова, 1, корп. 2, 220072, Минск, Республика Беларусь)
Ключавыя словы
Ключевые слова
Keywords
Звязаныя сэрыі
Гады публікацыі
Звязаныя лакацыі
Аннотация
. В статье представлены результаты анализа белорусских фольклорных записей на тему откуда берутся дети. Рассмотрены формулы записей-текстов, определена их жанровая принадлежность, выявлены основные мотивы и их распространение на территории Беларуси, что отображено на соответствующих картах. В контексте коммуникативной ситуации, в которой актуализируются традиционные представления о появлении детей на свет, тексты можно рассматривать как мини-нарративы. Как правило, сами записи не имеют точной формулы, возобновляются исключительно в конкретной ситуации в свободной прозаической форме. При этом встречаются два вида устойчивых стихотворных формул в полной или редуцированной форме. Кроме того, устойчивой формулой можно считать записи, которые отражают мотив дитя из экскрементов. В целом мотивы текстов определены и охарактеризованы в соответствии со структурой субъект + объект + предикат + локатив. Таким образом, выявлены мотивы дитя дал Бог, дитя упало с неба, дитя родилось из разных частей тела, дитя вырубили из пня/колоды, дитя из экскрементов, дитя привёз/принёс..., дитя нашли.., дитя купили. Четко выражены ареалы распространения таких мотивов, как дитя упало с неба, дитя вырубили из пня/колоды, дитя из экскрементов. Остальные мотивы распространены на территории Беларуси довольно равномерно
Summary
In the article the author presented the results of the analysis of Belarusian folklore records on the topic of where children come from. The formulas of records-texts are considered, their genre is determined, the main motives and their distribution on the territory of Belarus are revealed, which is displayed on the corresponding maps. Texts can be considered asdo not have an exact formula, they are renewed exclusively in a specific situation in a free prose form. At the same time, there are two types of stable poetic formulas in full or reduced form. In addition, records that reflect the motive of the excrement child can be considered a stable formula. In general, the motives of the texts are defined and characterized in accordance with the structure of subject + object + predicate + locative. The following motives were revealed: God gave a child, child fell from the sky, the child was born from different parts of the body, the child was knocked out of the tree stump/deck, child from an excrement, someone brought a child, the child was found, a child was bought. Areas of distribution of such motives as child fell from the sky, the child was knocked out of the tree stump/deck, child from an excrement. The rest of the motives are spread quite evenly on the territory of Belarus mini-narratives in the context of a communicative situation in which traditional ideas about the birth of children are actualized. As a rule, the recordings
Спіс літаратуры
Авілін 2016 – Авілін, Ц. В. Беларускі фальклорна-этналінгвістычны атлас. Русалкі: знешні выгляд / Ц. В. Авілін, М. П. Антропаў, А. М. Боганева // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні. – Мінск : Беларус. навука, 2016. – Вып. 3. – С. 232–274.
Авілін 2018 – Авілін, Ц. В., Аліферчык, Т. М., Боганева, А. М. Беларускі фальклорнаэтналінгвістычны атлас: Беларускія міфалагічныя наратывы і павер’і пра ваўкалакаў / Ц. В. Авілін, Т. М. Аліферчык, А. М. Боганева // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні. – Мінск : Беларус. навука, 2018. – Вып. 5. – С. 191–221.
Баранов – Баранов, Д. А. Образ ребенка в народной эмбрионологии / Д. А. Баранов // Фольклор и фольклористика в СПбГУ [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://folk.spbu.ru/ Reader/baranov2.php?rubr=Reader-articles#_edn3. – Дата доступа: 07.06.2019.
Баранов 1999 – Баранов, Д. А. Образ ребенка в представлении русских о зачатии и рождении (по этнографическим, фольклорным и лингвистическим материалам) : дисс. ... к.ф.н. : спец-сть 07.00.07 – этнография, этнология, антропология / Д. А. Баранов. – С.-П., 1999. – 155 с.
Белова 2004 – «Народная Библия»: восточнославянские этиологические легенды / сост. и коммент. О. В. Беловой. – М. : Индрик, 2004. – 576 с.
Боганева 2010 – Беларуская «народная Біблія» ў сучасных запісах / уступ. арт., уклад. і камент. А. М. Боганевай. – Мінск : БДУКМ, 2010. – 166 с.
Боганева 2017 – Боганева, А. М. Плямы на месяцы: беларускія інтэрпрэтацы / А. М. Боганева, Ц. В. Авілін // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні. – Мінск : Беларус. навука, 2017. – Вып. 4. – С. 112–150.
Валодзіна 2011a – Валодзіна, Т. Паха / Т. Валодзіна // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 352.
Валодзіна 2011б – Валодзіна, Т. Пуп / Т. Валодзіна // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 380.
Валодзіна 2011в – Валодзіна, Т., Вуглік, І. Дзіця / Т. Валодзіна, І. Вуглік // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 148–149.
Виноградова 1995 – Виноградова, Л. Н. Откуда берутся дети? Полесские формулы о происхождении детей / Л. Н. Виноградова // Славянский и балканский фольклор. Этнолигвистическое изучение Полесья. – М., 1995. – С. 173–187.
Гаврилюк 1993 – Гаврилюк, Н. К. Міфологічні формули на тему «походження дітей»: Досвід систематизаціі украінських текстів та інослов’янські паралелі / Н. К. Гаврилюк // Мистецтво, фольклор та етнографія слов’янських народів. – Киïв, 1993. – С. 176–195. Гаврилюк 1994 – Гаврилюк, Н. Формули-міфи про народження дітей (До ареальної характеристики на українскому Поліссі і суміжних територіях) / Н. Гаврилюк // Проблеми сучасної ареалогії / редкол.: П. Ю. Гриценко (відп. ред.) [та інш.]. – Київ : Наук. думка, 1994. – С. 332–339.
Гура 2012 – Гура, А. В. Брак и свадьба в славянской народной культуре: Семантика и символика. – М. : Индрик, 2012. – 936 с.
Дучыц 2011 – Дучыц, Л. Капуста / Л. Дучыц, М. Малоха // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 224.
Дучыц 2011а – Дучыц, Л. Рыба / Л. Дучыц, С. Санько // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 415–416.
Зайкоўскі 2011 – Зайкоўскі, Э. Вада / Э. Зайкоўскі, І. Крук, У. Лобач // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 63–64.
Кабакова 1992 – Кабакова, Г. И. Дитя природы в системе природных и культурных кодов / Г. И. Кабакова // Образ мира в слове и ритуале. Балканские чтения І. – М., 1992. – С. 94–105.
Коваль 1995 – Коваль, У. І. Народныя ўяўленні, павер’і і прыкметы: даведн. па ўсходнеславянскай міфалогіі / У. І. Коваль. – Гомель : Беларускае Агенцтва навукова-тэхнічнай i дзелавой інфармацыі, 1995. – 180 с.
Кухаронак 2017 – Кухаронак, Т. І. Радзіны і маленства ў традыцыйнай культуры беларусаў / Т. І. Кухаронак. – Мінск : Беларус. навука, 2017. – 140 с.
Краюшкина 2009 – Краюшкина, Т. В. Чудесные дети и их появление на свет в русских народных волшебных сказках Сибири и Дальнего Востока / Т. В. Краюшкина // Вестн. Бурят. гос. ун-та. – 2009/10. – С. 276–283.
Мелетинский 1983 – Мелетинский, Е. М. Семантическая организация мифологического повествования и проблема создания семиотического указателя мотивов и сюжетов / Е. М. Мелетинский // Текст и культура. Труды по знаковым системам. – Тарту, 1983. – Вып. 16. – С. 115–125.
Малоха 2011 – Малоха, М. Груша / М. Малоха // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 131–132.
Малоха 2011а – Малоха, М. Крапіва / М. Малоха, І. Швед // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 250–251.
Путилов 2003 – Путилов, Б. Н. Фольклор и народная культура; In memoriam / Б. Н. Путилов. – СПб. : Петербургское востоковедение, 2003. – 464 с. (Ethnographica Petropolitana, IX). С
алавей 2011 – Салавей, Л. Варона / Л. Салавей // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 70–71.
Санько 2011 – Санько, С. Лес / С. Санько // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 274–275.
СД 2004 – Славянские древности. Этнолингвистический словарь: в 5 т. – Т. 3 : К (Круг) – П (Перепелка) / под ред. Н. И. Толстого. – М., 2004. – 693 с.
Хэмлет 2014 – Хэмлет, Т. Ю. Сюжет волшебной сказки чудесные дети [СУС 707; Ати 707] в сравнительно-типологическом освещении : автореферат ... канд. филол. наук : 10.01.09 – фольклористика ; ФГБОУ ВПО «Московский педагогический государственный университет». – М., 2014. – 19 с.
Швед 2011 – Швед, І. Яблыня / І. Швед // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. – Мінск : Беларусь, 2011. – С. 539.
References
Avilin 2016 – Avilin C. V. Bielaruski faĺklorna-etnalinhvistyčny atlas. Rusalki: zniešni vyhliad [Belarusian folklore and ethnolinguistic atlas. Mermaids: appearance] / C. V. Avilin, M. P. Antropaŭ, A. M. Bohanieva // Bielaruski faĺklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2016. – Iss. 3. – P. 232–274. [in Belarusian
Avilin 2018 – Avilin, C. V. Bielaruski faĺklorna-etnalinhvistyčny atlas: Bielaruskija mifalahičnyja naratyvy i pavierji pra vaŭkalakaŭ [Belarusian folklore and ethnolinguistic atlas: Belarusian mythological narratives and beliefs about werewolves] / C. V. Avilin, T. M. Alifierčyk, A. M. Bohanieva // Bielaruski faĺklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2018. – Vyp. 5. – P. 191–221. [in Belarusian]
Baranov – Baranov, D. A. Obraz rebenka v narodnoy embrionologii [The image of a child in folk embryonology] / D. A. Baranov // Folklore and folklore studies in St. Petersburg State University [Electronic resource]. – Access mode: http://folk.spbu.ru/Reader/baranov2.php?rubr=Reader-articles#_edn3. – Date of access: 07.06.2019. [in Russian]
Baranov – Baranov, D. A. Obraz rebenka v predstavlenii russkikh o zachatii i rozhdenii (po etnograficheskim, fol’klornym i lingvisticheskim materialam) [The image of a child as seen by Russians about conception and birth (based on ethnographic, folklore and linguistic materials)] : diss. ... k. f. n. : spets-st’ 07.00.07 – etnografiya, etnologiya, antropologiya / D. A. Baranov – SPb., 1999. – 155 p. [in Russian]
Belova 2004 – “Narodnaya Bibliya”: vostochnoslavyanskiye etiologicheskiye legendy [“People’s Bible”: East Slavic etiological legends] / compl., comment. O. V. Belova. – M. : Indrik, 2004. – 576 p. [in Russian]
Bohanieva 2010 – Bielaruskaja “narodnaja Biblija” ŭ sučasnych zapisach [Belarusian “folk Bible” in modern records] / introd. art., compl., comment. A. M. Bohanieva. – Minsk : BDUKM, 2010. – 166 p. [in Belarusian]
Bohanieva 2017 – Bohanieva, A. M. Pliamy na miesiacy: bielaruskija interpretacy [Spots on the moon: Belarusian interpretations] / A. M. Bohanieva, C. V. Avilin // Bielaruski faĺklor: materyjaly i dasliedavanni [Belarusian folklore: data and research]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2017. – Vyp. 4. – P. 112–150. [in Belarusian]
Valodzina 2011a – Valodzina, T. Pacha [Armpit] / T. Valodzina // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 352. [in Belarusian]
Valodzina 2011b – Valodzina, T. Pup [Navel] | T. Valodzina // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 380. [in Belarusian]
Valodzina 2011v – Valodzina, T. Dzicia [Child] / T. Valodziana, I. Vuhlik // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 148–149. [in Belarusian]
Vinogradova 1995 – Vinogradova, L. N. Otkuda berutsya deti? Polesskiye formuly o proiskhozhdenii detey [Where the babies come from? Polesskie formulas about the origin of children] / L. N. Vinogradova // Slavyanskiy i balkanskiy fol’klor. Etnoligvisticheskoye izucheniye Poles’ya. [Slavic and Balkan folklore. Ethnolinguistic study of Polesie.] – M., 1995. – P. 173–187. [in Russian]
Havrylyuk 1993 – Havrylyuk, N. K. Mifolohichni formuly na temu “pokhodzhennya ditey”: Dasvid systematyzatsii ukrains’kykh tekstiv ta inoslov’yans’ki paraleli [Mythological formulas on the topic “origin of children”: Experience of systematization of Ukrainian texts and non-Slavic parallels] / N. K. Havrylyuk // Mystetstvo, fol’klor ta etnohrafiya slov’yans’kykh narodiv [Art, folklore and ethnography of Slavic peoples.]. – Kyïv, 1993. – P. 176–195. [in Ukranian]
Havrylyuk 1994 – Havrylyuk, N. Formuly-mify pro narodzhennya ditey (Do areal’noyi kharakterystyky na ukrayinskomu Polissi i sumizhnykh terytoriyakh) [Formulas-myths about the birth of children (To the areal characteristics in the Ukrainian Polissya and adjacent territories)] / N. Havrylyuk // Problemy suchasnoyi arealohiyi / ed: P. Yu. Hrytsenko ta insh. [Problems of modern areology]. – Kyiv : Nauk. dumka, 1994. – P. 332–339. [in Ukranian]
Gura 2012 – Gura, A. V. Brak i svad’ba v slavyanskoy narodnoy kul’ture: Semantika i simvolika [Marriage and Wedding in Slavic Folk Culture: Semantics and Symbolism] / A. Gura. – M. : Indrik, 2012. – 936 p. [in Russian]
Dučyc 2011 – Dučyc, L. Kapusta [Cabbage] / L. Dučyc, M. Malocha // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 224. [in Belarusian]
Dučyc 2011a – Dučyc, L. Ryba [Fish] / L. Dučyc, S. Sańko // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 415–416. [in Belarusian]
Zajkoŭski 2011 – Zajkoŭski, E. Vada [Water] / E. Zajkoŭski, I. Kruk, U. Lobač, // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 63–64. [in Belarusian]
Kabakova 1992 – Kabakova, G. I. Ditya prirody v sisteme prirodnykh i kul’turnykh kodov [The child of nature in the system of natural and cultural codes] / G. I. Kabakova // Obraz mira v slove i rituale. Balkanskiye chteniya Í. [The Image of the World in Word and Ritual. Balkan Readings I.] – M., 1992. – P. 94–105. [in Russian]
Kovaĺ 1995 – Kovaĺ, U. I. Narodnyja ŭjaŭlienni, pavierji i prykmiety: Daviednik pa ŭschodnieslavianskaj mifalohii [Folk beliefs, beliefs and signs: A handbook of East Slavic mythology] / I. U. Kovaĺ. – Homieĺ : Bielaruskaje Ahienctva navukova-techničnaj i dzielavoj infarmacyi, 1995. – 180 p. [in Russian]
Kucharonak 2017 – Kucharonak, T. I. Radziny i malienstva ŭ tradycyjnaj kuĺtury bielarusaŭ [Families and childhood in the traditional culture of Belarusians] / T. I. Kucharonak. – Minsk : Bielarus. navuka, 2017. – 140 s. [in Russian]
Krayushkina 2009 – Krayushkina, T. V. Chudesnyye deti i ikh poyavleniye na svet v russkikh narodnykh volshebnykh skazkakh Sibiri i Dal’nego Vostoka [Wonderful children and their birth in Russian folk fairy tales of Siberia and the Far East] / T. V. Krayushkina // Vestn. Buryat. gos. un-ta [Bulletin of the Buryat State University]. – 2009/10. – P. 276–283. [in Russian]
Meletinskiy 1983 – Meletinskiy, Ye. M. Semanticheskaya organizatsiya mifologicheskogo povestvovaniya i problema sozdaniya semioticheskogo ukazatelya motivov i syuzhetov [Semantic organization of mythological narration and the problem of creating a semiotic index of motives and plots] / Ye. M. Meletinskiy // Tekst i kul’tura. Trudy po znakovym sistemam [Text and culture. Transactions on sign systems]. – Tartu, 1983. – Vyp. 16. – P. 115–125. [in Russian]
Malocha 2011 – Malocha, M. Hruša [Pear] / M. Malocha // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 131–132. [in Belarusian]
Malocha 2011a – Malocha, M. Krapiva [Nettle] / M. Malocha, I. Švied // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 250–251. [in Belarusian]
Putilov 2003 – Putilov, B. N. Fol’klor i narodnaya kul’tura; In memoriam. [Folklore and folk culture; In memoriam] / B. N. Putilov. – SPb. : Peterburgskoye vostokovedeniye, 2003. – 464 p. (Ethnographica Petropolitana, IX). [in Russian]
Salaviej 2011 – Salaviej, L. Varona [Crow] / L. Salaviej // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 70–71. [in Belarusian]
Sańko 2011 – Sańko, S. Lies [Forest] / S. Sańko // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 274–275. [in Belarusian]
SD 2004 – Slavyanskiye drevnosti. Etnolingvisticheskiy slovar’ [Slavic antiquities. Ethnolinguistic dictionary] : v 5 t. – T. 3 : K (Krug) – P (Perepelka) / ed. N. I. Tolstoj. – M., 2004. – 693 p. [in Russian] Khemlet 2014 – Khemlet, T. Yu. Syuzhet volshebnoy skazki chudesnyye deti [SUS 707; Ati 707] v sravnitel’no-tipologicheskom osveshchenii [The plot of a fairy tale wonderful children [SUS 707; Ati 707] in comparative typological coverage] : avtoreferat ... kand. filol. nauk : 10.01.09 – fol’kloristika ;
FGBOU VPO «Moskovskiy pedagogicheskiy gosudarstvennyy universitet». – M., 2014. – 19 p. [in Russian] Švied 2011 – Švied, I. Jablynia [Apple] / I. Švied // Mifalohija bielarusaŭ : encykl. sloŭnik [Mythology of Belarusians : Encyclop. Dictionary] / compl. I. Klimkovič, V. Aŭtuška; ed. T. Valodzina, S. Sańko. – Minsk : Bielaruś, 2011. – P. 539. [in Belarusian]
Каментароў — 0
Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.