2022 - Скварчэўскі, Д. Традыцыя шанавання святога валуна Волас: гістарычныя сведчанні і сучасныя практыкі
Поўная назва (для бібліяграфій)
Title (EN)
Аўтар(ы)
Выданне, дзе апублікаваны
Дзе пачытаць (спасылкі)
Информация об авторе
Скворчевский Дмитрий Вячеславович – кандидат исторических наук, доцент кафедры истории Беларуси древнего времени и средних веков. Белорусский государственный университет (пр. Независимости, 4, 220030, Минск, Республика Беларусь).
Ключавыя словы
Ключевые слова
Keywords
Звязаныя сэрыі
Гады публікацыі
Карта
Звязаныя лакацыі
Аннотация
В публикации рассматривается традиция почитания культового камня Волас возле деревни Крыжовка Минского р-на. Анализируются все известные опубликованные и неопубликованные ранее сведения о валуне. На основе авторских наблюдений и опросов характеризуется современный культ данного валуна. Почитание камня Волос не связано с дохристианскими временами. Рассматриваемый культ возник в конце ХІХ – начале ХХ в. Случай с камнем Волас интересен и своеобразен тем, что сочетает в себе различные довольно редкие и архаичные элементы традиционных культовых практик. Такое нетипичное сочетание может ставить под сомнение достоверность известной информации о почитаемом камне, однако, как было показано в статье, название, топография, мотив предания, функция лечения животных, пожертвования (ручники, шерсть, рога, хвосты) и черепа, развешенные на деревьях вокруг валуна, находят свои соответствия как в белорусской традиции, так и у других народов. Предполагается, что изначально камень не был местом религиозного поклонения божеству, а использовался в ритуальных и магических народных практиках с целью избавления животных от болезней и защиты от вредоносного воздействия. На примере камня Волас ярко прослеживается процесс новой мифологизации, зарождения и развития нового обычая поклонения в русле современного язычества. Сегодня это место рассматривается как святилище Велеса/Волоса. На формирование современной традиции почитания, как видно, повлияли литературные реконструкции культа Велеса/Волоса. Некоторые новые формы почитания не противоречат народным традициям, что может объясняться хорошим знанием приверженцами современного язычества специальной литературы. При этом наблюдается не только механическая реконструкция, но и естественное поклонение с возникновением новых смы
Summary
The paper is about the tradition of worshiping the cult stone Volas near the village of Kryzhovka, Minsk region. All known published and unpublished information about the cult stone is analyzed. Based on the author’s observations and polls, the modern cult of this boulder is characterized. The worship of the Volas stone is not associated with pre-сhristian times. The cult arose in the end of the 19th – early 20th century. The case of the Volas stone is interesting and peculiar because of combining various rather rare and archaic elements of traditional cult practices. Such an atypical combination may call into question the reliability of known information about the Volas stone. However, as it was shown in the article, the name, topography, motive of the legend, the function of treating animals, donations (towels, wool, horns, tails) and skulls hung on the trees around boulder, find their correspondences both in the Belarusian tradition and among other peoples. It is assumed that originally the boulder was not a place of religious worship of a deity, but was used in ritual and magical folk practices in order to save animals from diseases and protect them from harmful effects. The process of new mythologization, the emergence and evolution of a new custom of worship in the mainstream of modern paganism is clearly traced on the example of the stone Volas. Today this place is considered as the sanctuary of Veles/Volos. The formation of the modern tradition of veneration, as we can see, was influenced by the literary reconstructions of the Veles/Volos cult. Some of the new forms of worship do not contradict popular traditions. This can be explained by the good knowledge of special literature by modern pagans. At the same time, it’s not mechanical reconstruction, but natural worship with the appearance of new meanings.
Спіс літаратуры
БМ – Беларуская міфалогія: энцыкл. слоўн. / склад. І. Клімковіч. – 2-е выд., дап. – Мінск : Беларусь, 2006. – 599 с.
Буркерт 2004 – Буркерт, В. Греческая религия: Архаика и классика / пер. с нем. М. Витковской и В. Витковского. – СПб. : Алетейя, 2004. – 584 с.
ГВБ 2012 – Гарады і вёскі Беларусі: энцыкл. – Т. 8 : Мінская вобласць. – Кн. 3 / рэдкал.: Т. У. Бялова [і інш.]. – Мінск : Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2012. – 624 с.
Дучыц, Клімковіч 2011 – Дучыц, Л. Сакральная геаграфія Беларусі / Л. Дучыц, І. Клімковіч. – Мінск : Літ. і мастацтва, 2011. – 382 с.
Зайкоўскі 1998 – Зайкоўскі, Э. М. Месца Вялеса ў дахрысціянскім светапоглядзе насельніцтва Беларусі / Э. М. Зайкоўскі. – Мінск : Пропилеи, 1998. – 15 с.
Замовы 1992 – Замовы / уклад., сістэм. тэкстаў, уступ. арт. i камент. Г. А. Барташэвіч; рэдкал.: А. С. Фядосік (гал. рэд.) [i інш.]. – Мінск : Навука i тэхніка, 1992. – 597 с.
Замовы 2009 – Замовы / Уклад.: У. А. Васілевіч, Л. М. Салавей; уступ. арт. Л. М. Салавей. – Мінск : Беларусь, 2009. – 519 с.
Кацар 1940 – Кацар, М. С. Дзённік палявых нататак за 1940 год. – 33 с. + 10 с. дадатку (ксеракопія рукапісу) / М. С. Кацар // Архіў Студэнцкага этнаграфічнага таварыства (A0527).
Культавыя 2011 – Культавыя і гістарычныя валуны Беларусі / [А. К. Карабанаў і [інш.]]. – Мінск : Беларус. навука, 2011. – 234 с.
Лабачэўская 2021 – Лабачэўская, В. Патрыятычная міфалогія беларускага арнаменту прафесара М. С. Кацара / В. Лабачэўская // Беларускі фальклор: матэрыялы і даследаванні. – Мінск : Беларус. навука, 2021. – Вып. 8. – С. 9–44.
Ленская 2013 – Ленская, В. С. Жрец и жертвоприношение в древней Греции / В. С. Ленская // Проблемы истории, филологии, культуры. – 2013. – № 2. – С. 315–331.
Лобач, Валодзіна 2016 – Лобач, У. А. Святыя крыніцы Беларусі / У. Лобач, Т. Валодзіна. – Мінск : Беларус. навука, 2016. – 188 с. Ляўкоў 1992 – Ляўкоў, Э. А. Маўклівыя сведкі мінуўшчыны / Э. А. Ляўкоў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1992. – 213 с.
Машынскі 2014 – Машынскі, К. Святаянскія звычаі на Заходнім Палессі / К. Машынскі // Усходняе Палессе. – Мінск : Беларус. навука, 2014. – С. 467–476.
Новак 2009 – Новак, В. С. Каляндарна-абрадавы фальклор Гомельшчыны / В. С. Новак. – Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2009. – 252 с.
Топоров 1995 – Топоров, В. Н. Боги / В. Н. Топоров // Славянские древности: этнолингвистический словарь. – М. : Ин-т славяноведения РАН, 1995. – Т. 1. – С. 204–215.
Унуковіч 2008 – Унуковіч, Ю. Традыцыйныя веранні і міфалагічныя ўяўленні беларускіх літоўцаў / Ю. Унуковіч // Druvis: альманах цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. – 2008. – № 2. – С. 51–61.
Шейн 1887 – Шейн, П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения северо-западного края / П. В. Шейн. – СПб. : Тип. Имп. Акад. наук, 1887. – Т. 1, ч. 1 : Бытовая и семейная жизнь белорусса в обрядах и песнях. – 616 с.
Шпилевский 2004 – Шпилевский, П. М. Путешествие по Полесью и белорусскому краю / П. М. Шпилевский; предисл., текстол. подгот., прим. и коммент. С. А. Кузняевой. – Минск : Беларусь, 2004. – 251 с.
References
BM – Bielaruskaja mifalohija: encykl. sloŭn. [Belarusian mythology: encyclopedic dictionary] / compiler I. Klimkovič. – 2nd ed. – Minsk : Belaruś, 2006. – 599 p. [in Belarusian]
Burkert 2004 – Burkert, V. Grecheskaya religiya: arkhaika i klassika [Greek Religion: Archaic and Classical] / transl. M. Vitkovskoy and V. Vitkovskogo. – SPb. : Aleteya, 2004. – 584 p. [in Russian]
HVB 2012 – Harady i vioski Bielarusi: encykl. – T. 8 : Minskaja voblasć. – Kn. 3 [Towns and villages of Belarus: encyclopedia. – Vol. 8. Minsk region. – Book 3] / ed. T. U. Bialova and others. – Minsk : Bielarus. Encykl. imia P. Broŭki, 2012 – 624 p. [in Belarusian]
Dučyc, Klimkovič 2001 – Dučyc, L. Sakralnaja heahrafija Bielarusi [Sacral geography of Belarus] / L. Dučyc, I. Klimkovič. – Minsk : Lit. i mastactva, 2011. – 382 p. [in Belarusian] Zajkoŭski 1998 – Zajkoŭski, E. M. Miesca Vialesa ŭ dachryscijanskim svietapohladzie nasielnictva Bielarusi [The role of Viales in the pre-christian worldview of the population of Belarus] / E. M. Zajkoŭski. – Minsk : Propilei, 1998. – 15 p. [in Belarusian]
Zamovy 1992 – Zamovy [Spells] / comp., comm. H. A. Bartaševič, ed. A. S. Fiadosik. – Minsk : Navuka i technika, 1992. – 597 p. [in Belarusian]
Zamovy 2009 – Zamovy [Spells] / comp. U. A. Vasilevič, L. M. Salaviej; introd. L. M. Salaviej. – Minsk : Belaruś, 2009. – 519 p. [in Belarusian]
Kacar 1940 – Kacar, M. S. Dzionnik palavych natatak za 1940 hod (ksierakopija rukapisu) [Diary of field notes for 1940] / M. S. Kacar // Archiŭ Studenckaha etnagrafičnaha tavarystva [Archives of the Student Ethnographic Society] (A0527). [in Russian]
Kultavyja 2011 – Kultavyja i histaryčnyja valuny Bielarusi [Cult and historical boulders of Belarus] / A. K. Karabanaŭ and others. – Minsk : Bielarus. navuka, 2011. – 234 p. [in Belarusian]
Labačeŭskaja 2021 – Labačeŭskaja, V. Patryjatyčnaja mifalohija bielaruskaha arnamientu prafiesara M. S. Kacara [Patriotic mythology of the Belarusian ornament by professor M. S. Kacar] / V. Labačeŭskaja // Bielaruski falklor: materyjaly i dasledavanni [Belarusian folklore: data and research]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2021. – Iss. 8. – P. 9–44. [in Belarusian]
Lenskaya 2013 – Lenskaya, V. S. Zhrec i zhertvoprinoshenie v drevnej Grecii [Priest and sacrifice in ancient Greece] / V. S. Lenskaya // Problemy istorii, filologii, kultury [Problems of history, philology, culture]. – 2013. – № 2. – P. 315–331. [in Russian]
Lobač, Valodzina 2016 – Lobač, U. A., Valodzina, T. V. Sviatyja krynicy Bielarusi [Holy springs of Belarus] / U. A. Lobač, T. V. Valodzina. – Minsk : Bielarus. navuka, 2016. – 188 p. [in Belarusian]
Laŭkoŭ 1992 – Laŭkoŭ, E. A. Maŭklivyja sviedki minuŭščyny [Silent witnesses of the past] / E. A. Laŭkoŭ. – Minsk : Navuka i technika, 1992. ‒ 213 p. [in Belarusian]
Mašynski 2014 – Mašynski, K. Sviatajanskija zvyčaji na Zachodnim Palessi [The customs of the St. John’s Day in Western Polesie] / K. Mašynski // Uschodniaje Palessie [Eastern Palessie]. – Minsk : Bielarus. navuka, 2014. – P. 467–476. [in Belarusian]
Novak 2009 – Novak, V. S. Kalandarna-abradavy falklor Homielščyny [Calendar-ritual folklore of the Gomel region] / V. S. Novak. – Homiel : HDU imia F. Skaryny, 2009. – 252 p. [in Belarusian]
Toporov 1995 – Toporov, V. N. Bogi [Gods] / V. N. Toporov // Slavyanskie drevnosti: еtnolingvisticheskij slovar [Slavic Antiquities: Ethnolinguistic Dictionary]. Vol. 1. – М. : In-t slavyanovedeniya RAN, 1995. – P. 204–215. [in Russian]
Unukovič 2008 – Unukovič, Ju. Tradycyjnyja vieranni i mifalahičnyja ŭjaŭlenni bielaruskich litoŭcaŭ [Traditional beliefs and mythological ideas of Belarusian lithuanians] / Ju. Unukovič // Druvis: almanach centra etnakasmalohii KRYŬJA [Druvis: almanac of the center of ethnocosmology KRYŬJA]. – 2008. – № 2. – P. 51–61. [in Belarusian]
Shejn 1887 – Shejn, P. V. Materialy dlya izucheniya byta i yazyka russkogo naseleniya severo-zapadnogokraya [Materials for studying the life and language of the Russian population of the northwestern region] / P. V. Shejn. – SPb. : Tip. Imp. Akad. nauk, 1887. – Vol. 1. – Part 1. Bytovaya i semejnaya zhizn belorusa v obryadach i pesnyach [Household and family life of belarusians in rituals and songs]. – 616 p. [in Russian]
Shpilevskij 2004 – Shpilevskij, P. M. Puteshestvie po Polesyu i belorusskomu krayu [Travel across Polesie and the Belarusian region] / P. M. Shpilevskij; introd., comm. S. A. Kuznyaevoj. – Minsk : Belaruś, 2004. – 251 p. [in Russian]
Каментароў — 0
Маеце пытанне ці заўвагу? Напішыце ў каментары. Звяртаем увагу, што каментары са спасылкамі і ад неаўтарызаваных аўтараў прэмадэруюцца.